Розикова Гулбахор Зайлобидиновна
фан доктори (DSс) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Девону луғотит турк» асаридаги  от лексемаларнинг семантик, функционал ва услубий хусусиятлари», 10.00.05 – Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.2.DSc/Fil218.
Илмий маслаҳатчи: Дадабоев Ҳамидулла Арипович, филология фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Абдушукуров Бахтиёр Бўранович, филология фанлари доктори, профессор; Омонов Қудратилла Шарипович, филология фанлари доктори, профессор; Рустамий Салима Алийбег қизи, филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Маҳмуд Кошғарий «Девону луғотит турк» асаридаги от лексемаларнинг лингвостатистик, тарихий-этимологик, функционал-семантик, семантик-стилистик ва лингвокультурологик хусусиятларини очиб беришдан иборат.  
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
«Девон»нинг тил хусусиятлари бўйича қилинган ишлар умумлаштирилиб, асар лексикасининг қадимги туркий тил, эски ўзбек адабий тили ва ҳозирги ўзбек адабий тили лексикаси билан этимологик жиҳатдан ўхшаш ҳамда семантик жиҳатдан фарқли жиҳатлари аниланиб, от лексемалар семантикасида содир бўлган маъно кенгайиши, маъно торайиши, маънонинг ўзгариши ҳодисалари ва лексеманинг маъно табиатига хос шу каби семантик силжишлар jаш, оғïл, jiгiт, кэjiк, jïлқï, сïғïр, қïсïр, эрÿк, алқïш, кöl, тағар каби сўзлар асосида далилланган; 
XI аср эски туркий тил луғат таркибида ўз ва ўзлашган қатлам лексик бирликларининг сўз ўзлаштириш жараёнидаги тил контактлари ва уларнинг тил тадрижи босқичларида тутган ўрни очиб берилиб, парту, сандал, ÿтÿг, кэрпïч, қафтан, кэбiт, jоғурт, аwja, кўшк, ош каби туркий сўзларнинг тарихий-этимологик хусусиятларини аниқлашда бу каби лексемаларнинг луғатларда бошқа тил материали сифатида изоҳланаётгани аниқланган; 
асардаги от лексемаларнинг 30 та мавзуий таснифидан 8 та мавзуий гуруҳ, яъни ономастик бирликлар, макон ва замонга оид лексемалар, мато, кийим-кечак ва безак номлари, глюттоник лексика, инсон тана аъзолари номлари (соматизмлар), тиббий истилоҳлар, ўсимлик номлари (фитонимлар), ҳайвон, қуш ва паррандалар номлари (зоонимлар)нинг қўлланиш доираси асосланган, от лексемалар доирасидаги гипо-гиперонимик, партонимик, градуонимик ва функционимик муносабатлар далилланган; 
«Девон» лексикасидаги полисемия ҳодисаси, асосан, метафора, метонимия, синекдоха ва энантиосемия каби маъно кўчиш усуллари доирасида рўй бергани асосланиб, туркий тилларга хос оламни идрок этиш усули сифатида метафораларнинг соматик, зооморф, фитоморф, предметли, табиат-ландшафт, маънавий каби миллий-маданий кодлари белгиланган;
асардаги омонимлар, синонимлар, антонимлар парадигмаси (уяси)га мансуб от лексемалар аниқланиб, турли мавзуий гуруҳ доирасидаги от лексемаларнинг синонимик ва антонимик қаторларига хос парадигматик муносабатлар лексик сатҳ нуқтаи назардан далилланган. 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тадқиқотнинг назарий таклифлари, амалий тавсиялари ва хулосалари қуйидагиларга татбиқ этилган:
«Девону луғотит турк» асарида қўлланган от лексемаларнинг тарихий-этимологик тадқиқи, jаш, оғïл, jiгiт, кэjiк, jïлқï, сïғïр, қïсïр, эрÿк, алқïш, кöl, тағар каби лексемаларнинг луғатлардаги изоҳи билан боғлиқ фарқлар, от ясалишига доир хулосалардан Ўзбекистон  Республикаси  Фанлар  Академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида  2012-2016 йилларда бажарилган ФА-Ф1-Г003 «Ҳозирги  қорақалпоқ тилида функционал  сўз  ясалиши»  мавзусидаги  фундаментал тадқиқотни бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2021 йил 30 августдаги 17-01/206-сон маълумотномаси). Натижада назарий фикрлар туркий тиллар, хусусан ўзбек ва қорақалпоқ тилларининг диахроник ва синхроник аспектини белгилашда, тилларнинг ўрганилиш тарихи ва тараққиёт йўлини ёритишда, мазкур тиллар лексикасининг қадимги туркий тил, эски туркий тил лексикаси билан ўхшаш ва фарқли жиҳатларини қиёсан тадқиқ қилишда асосли ва тизимли хулосалар чиқаришга ёрдам берган;
«Девон» лексикасидаги метафора, метонимия, синекдоха ва энантиосемия каби маъно кўчиш усуллари, метафораларнинг соматик, зооморф, фитоморф, предметли, табиат-ландшафт, маънавий каби миллий-маданий кодлари асосидаги назарий хулосалардан «Матн тилшунослиги» номли дарсликни тайёрлашда фойдаланилган (Oлий вa ўртa мaхсус тaълим вaзирлигининг 2021 йил 31 майдаги 237-сoнли буйруғига асосан 237-317-рақамли рухсатнома). Натижада полисемия ҳодисасига оид фикр-мулоҳазалар дарслик материалларининг илмий далиллар билан бойишига хизмат қилган;  
қиёсий-тарихий тилшуносликнинг шаклланишида «Девону луғотит турк» асарининг аҳамияти, лексик бирликларнинг услубий-прагматик хусусиятлари, от лексемаларнинг функционал-семантик хусусиятларига оид илмий хулосаларидан, лексемалар доирасидаги гипо-гиперонимик, партонимик, градуонимик ва функционимик муносабатлар билан боғлиқ назарий қарашлардан «Прагмалингвистика асослари» номли дарслик материалларини тайёрлашда фойдаланилган (Oлий вa ўртa мaхсус тaълим вaзирлигининг 2020 йил 14 августдаги 418-сoнли буйруғига асосан 418-045 рақамли рухсатнома). Натижада мазкур дарсликнинг «Тилшуносликнинг қиёсий-тарихий, систем-структур ва антропоцентрик илмий парадигмалари», «Лексопрагматика», «Атоқли отлар ва олмошларнинг прагмасемантик белгилари», «Прагматика, семантика, стилистика» мавзулари назарий жиҳатдан такомиллашган;
миллий тилимизнинг XI асрга оид луғат хусусиятлари, шунингдек, «Девон» лексикасининг функционал-семантик ва лингвокультурологик аспектлардаги тадқиқи, jаш, оғïл, jiгiт, кэjiк, jïлқï, сïғïр, қïсïр, эрÿк, алқïш, кöl, тағар каби сўзларнинг маъно тараққиёти;  парту, сандал, ÿтÿг, кэрпïч, қафтан, кэбiт, jоғурт, аwja, кўшк, ош каби асл туркий сўзларнинг тарихий-этимологик хусусиятларига доир хулосалардан Фарғона вилояти телерадиокомпаниясининг «Қадрият», «Маънавият сарчашмаси», «Зиё сари», «Замондош», «Адабий муҳит» кўрсатувлари ҳамда «Маънавият – қалб кўзгуси», «Зиё масканларида» номли радиоэшиттиришлари дастурлари сценарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Фарғона вилояти телерадиокомпаниясининг 2021 йил 14 сентябрдаги 12-01/121-сон маълумотномаси). Натижада мазкур кўрсатув ва эшиттиришлар юртдошларимиз, хусусан, ёш авлодни халқимизнинг буюк  илмий ва маънавий меросига ҳурмат, она тилимизга муҳаббат руҳида тарбиялашга, уларнинг илмий билимларини оширишга хизмат қилган.