Sayt test rejimida ishlamoqda

Досбаева Наргиза Турғунпўлатовнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Ўзбек насрий адабиётидан инглиз тилига таржималарнинг лингвомаданий таҳлили», 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.1.DSc/Fil135.
Илмий маслаҳатчи: Маматов Абди Эшонқулович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Наманган давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон миллий университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.01.10.
Расмий оппонентлар: Джумабаева Жамила Шариповна, филология фанлари доктори, доцент; Усманова Шоира Рустамовна, филология фанлари доктори, профессор; Носиров Абдурахим Абдимуталипович, филология фанлари доктори, доцент. 
Етакчи ташкилот: Жиззах давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек тилидан инглиз тилига насрий таржималарда эквивалентликка эришишда лингвомаданий ёндашувнинг аҳамиятини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек тилидан инглиз тилига насрий таржимадаги лингвомаданий эквивалентсизлик ҳодисаси эксплицит ва имплицит ифода қилинган миллий-маданий хусусиятлар, эквивалентликнинг алоҳида бирликлар даражасида ўрнатилиш талаби, таржимон шахси, вақтга нисбатан нисбийлик ҳамда ўзбек ва инглиз тиллари ўртасидаги сезиларли маданий тафовутлар каби объектив ва субъектив омиллар туфайли вужудга келиши далилланган;
таржимада лакунани бартараф қилишга қўйиладиган асосий талаб  унинг лингвомаданий компонентини экспликация қилишдан иборат бўлиши, мазкур жараён “семик таҳлил” ва “тўлдириш” методлари орқали самарали амалга оширилиши исботланган;
ўзбек тилидан инглиз тилига таржимада хос сўзларнинг этнографик, ижтимоий, ономастик каби лингвомаданий хусусиятлари асосида эквивалентликка эришишда хос сўзнинг контекстдаги муҳимлик даражаси, лингвомаданий табиати, аслият ва таржима тиллари лисоний тизимларининг имкониятлари, таржима ўқувчисининг маданияти каби омилларни ҳисобга олган ҳолда лексик трансформациялаш зарурлиги асосланган;
ўзбек тили фразеологик бирликлари таржимасидаги лингвомаданий эквивалентлик ҳодисаси эталон образ, миллий-маданий ва услубий коннотация, кўп маънолилик каби хусусиятларини инобатга олиб ўгириш асосида вужудга келиши далилланган;
ўзбек тилидан инглиз тилига бевосита таржима йўналишида тил ва маданият узвий боғлиқлиги шартлари асосида муқобил тикланган лакуна, хос сўз ва фразеологик бирликлар лингвомаданий эквивалентликни таъминлашдаги муҳим омиллар сифатида хизмат қилиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек насрий адабиётидан инглиз тилига таржималарнинг лингвомаданий таҳлили бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
ўзбек тилидан инглиз тилига насрий таржимадаги лингвомаданий эквивалентсизлик ҳодисасининг эксплицит ва имплицит ифода қилинган миллий-маданий хусусиятлар, эквивалентликнинг алоҳида бирликлар даражасида ўрнатилиш талаби, таржимон шахси, вақтга нисбатан нисбийлик ҳамда ўзбек ва инглиз тиллари ўртасидаги маданий тафовутлар каби объектив ва субъектив омиллари хусусидаги хулосалардан 2015-2018 йилларда Наманган давлат университетида бажарилган 561624-EPP-1-UK-EPPKA2-CBHE-SP-ERASMUS+CBHE (2015-3722/001-001-рақамли “Internationalisation and Modernisation of Education and Processes in the Higher Education of Uzbekistan − IMEP  (Ўзбекистон олий таълими жараёнини модернизациялаш ва халқаролашувини ривожлантириш) мавзусидаги Erasmus+ capacity building лойиҳасининг НамДУга тегишли бўлган иш жараёнида (work packages which belong to NamSU) фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2021 йил 8 июндаги 89-03-1226-сон маълумотномаси). Натижада олий таълим жараёнини модернизациялаш ва халқаролашувини ривожлантиришга қаратилган вазифаларни амалга ошириш борасида лойиҳа доирасида яратилган илмий-методик тавсиялар мазмуни мукаммаллаштирилган;
таржимада лакунанинг лингвомаданий компонентини экспликация қилиш, ушбу жараённинг “семик таҳлил” ва “тўлдириш” методлари орқали самарали амалга оширилишига доир илмий асосланган натижаларидан Наманган давлат университетида 2013-2015 йилларда Норвегиянинг Осло Акерсхус амалий фанлар университети билан ҳамкорликда амалга оширилган “Олий таълимда маданиятлараро мулоқот ва таржимашунослик” мавзусидаги CPEALA-2012/10033 рақамли халқаро лойиҳа режасида кўзда тутилган вазифаларни бажаришда фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2021 йил 8 июндаги 89-03-1226-сон маълумотномаси). Натижада диссертациядан олинган илмий асосланган хулосалар лойиҳа доирасида ўтказилган семинар-трейнинглар мазмунини бойитишга, икки халқнинг миллий менталитетига хос хусусиятларни аниқлашга хизмат қилган;
ўзбек тили фразеологик бирликлари таржимасида лингвомаданий эквивалентликка эришишда эталон образ, миллий-маданий ва услубий коннотация, кўп маънолилик каби хусусиятларини инобатга олиб ўгиришга  доир назарий ва амалий хулосалардан Андижон давлат университетида 2017-2020 йилларда бажарилган ОТ-Ф1-18 “Оммавий лисоний маданиятни шакллантириш методлари ва методологиясини ишлаб чиқиш” давлат илмий-техника дастурлари доирасидаги фундаментал лойиҳаси режасида назарда тутилган вазифаларни бажаришда, жумладан, лойиҳанинг маданиятлараро мулоқот жараёнида юзага чиқадиган лингвомаданий хусусиятларни тадқиқ қилиш билан боғлиқ вазифасини бажаришда  фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2021 йил 8 июндаги 89-03-1226-сон маълумотномаси). Натижада мулоқотнинг лингвомаданий хусусиятларига оид янгича қарашлар юзага келган; 
ўзбек насрий адабиётидан инглиз тилига қилинган таржималарда лингвомаданий компонентли лексиканинг инглиз тилидаги алоҳида лексик бирлик ва контекст даражасида сўз маъносини очиб берувчи шарҳ шаклидаги муқобил вариантларини аниқлашга оид натижа ва хулосалардан Наманган вилоят телерадиокомпаниясининг “Олтин замин” радиосида эфирга узатилган “Тил −миллат кўзгуси” эшиттиришида фойдаланилган (Наманган вилоят телерадиокомпаниясининг 2020 йил 26 ноябрдаги 08-02-602-сон маълумотномаси). Натижада ушбу эшиттириш учун тайёрланган материалнинг таъсирчанлиги, ранг-баранглиги ортган, мазмунан мукаммаллашган, илмий далилларга бой бўлиши таъминланган;
ўзбек тилидан инглиз тилига бевосита таржима йўналишида тил ва маданият боғлиқлиги шартлари асосида муқобил тикланган лакуна, хос сўз ва фразеологик бирликлар лингвомаданий эквивалентликни таъминлашдаги муҳим омиллар эканлигини асословчи хулосалардан Истанбул Тижорат университети (Туркия республикаси) Ижтимоий-гуманитар факультетининг Ticaret TÖMER курсларида Амалий таржима, Таржима назарияси ва тарихи каби фанларни ўқитишда, амалий таржима дарслари жараёнида фойдаланилган (Истанбул Тижорат университетининг 2021 йил 17 майдаги маълумотномаси). Натижада таклиф этилган материаллар таржима жараёнидаги тилларга доир миллий-маданий хусусиятлар муаммосини ечишга ва уларни таржима қилиш усулларини ёритиб беришга, таржимадаги лингвомаданий жиҳатларни ўрганишга асос бўлиб хизмат қилган.  

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish