Maxmanov Urol Kudratovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Engil fullerenlar (S60, S70) eritmalarida molekulalarning klasterlanishi va uning eritmalarning optik hamda nochiziq-optik xossalariga ta’siri», 01.04.05–Optika (fizika-matematika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.1.PhD/FM25.
Ilmiy rahbar: Koxxarov Abdulmutallib Mamadjonovich, fizika-matematika fanlari doktori.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasalar nomi, IK raqami: Fizika-texnika instituti, Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti, Samarqand davlat universiteti, DSc.27.06.2017.FM/T.34.01.
Rasmiy opponentlar: Mukimov Kamil Mukimovich, fizika-matematika fanlari doktori, professor, akademik; Semenov Denis Ivanovich, fizika-matematika fanlari doktori.
Yetakchi tashkilot: Toshkent davlat texnika universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: S60 va S70 fullerenlar molekulalarining bir va ikki komponentli organik erituvchilarda o‘z-o‘zidan agregatlanish jarayonlarining asosiy fizik qonuniyatlarini hamda ularning eritmalar optik va nochiziq-optik xossalariga ta’sirini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
S60 va S70 fullerenlar molekulalarining organik erituvchilarda o‘z-o‘zidan yig‘ilish va tashkillanish jarayonlarining umumiy fizik qonuniyatlari aniqlangan. Fullerenlarning kuchli muvozanatsiz usulda tayyorlangan (mexanik rotator bilan aralashtiriladi) eritmalarida kvazisferik shaklda va fraktal o‘lchami D≈2.16±0.03 bo‘lgan katta, g‘ovak (C60)m va (C70)m nanoagregatlarining sintezlanishi ko‘rsatilgan;
muvozanatli usulda (eritmaga tashqi mexanik ta’sir ko‘rsatmasdan) tayyorlangan S60 va S70 eritmalarida zich yig‘ilgan monomolekulyar (C60)m va (C70)m nanoagregatlarining hosil bo‘lishi tajribada ko‘rsatilgan;
fullerenlarning bir va ikki komponentli organik erituvchilardagi eritmalarida sintezlangan g‘ovak fraktal va zich yig‘ilgan kristallsimon nanoagregatlarining diametrdagi geometrik o‘lchamlari mos ravishda ~400 nm va ~50 nm bo‘lishi aniqlangan;
eritmalarda S60 va S70 molekulalari o‘z-o‘zidan agregatlanishining fizikaviy modeli yaratilgan. S60 va S70 fullerenlarning eritmalardagi boshlang‘ich konsentratsiyalari qanchalik katta bo‘lsa, fulleren molekulalarining o‘z-o‘zidan yig‘ilishi iteratsiyalari soni va sintezlanayotgan (C60)m va (C70)m nanoagregatlari o‘lchami shuncha katta bo‘lishi aniqlangan;
optik spektroskopiya usulida bevosita S60 (yoki S70) fullerenning ham toluolli, ham benzolli eritmalarini tayyorlash jarayonida (C60)m (yoki (C70)m) nanoagregatlari sintezlanishi eritmalar elektron yutilish spektrlarining birdaniga o‘zgarishiga olib kelishi aniqlangan. Fullerenlarning toluol va benzoldagi eritmalarining elektron yutilish spektrlarining, ayniqsa, qisqa to‘lqinli qismida (300¸410 nm sohasi) monomolekulyar agregatlar hosil bo‘lishiga juda sezgirligi aniqlangan;
S70 fullerenining bir va ikki komponentli organik erituvchilardagi (toluol, benzol, toluol+atsetonitril, toluol+etanol) eritmalarida impul`sli lazer nurlanishi (l»532 nm) elliptik qutblanishining o‘z-o‘zidan nochiziqli burilish effekti lazer nurlanishining elliptik qutblanishida kuzatilib, chiziqli qutblanishida yo‘qolishi aniqlangan;
S70 fullerenining toluoldagi va toluol+atsetonitril aralashmasidagi eritmalarida fullerenning turli konsentratsiyalari va lazer nurlanishi qutblanishining turli elliptiklik darajalariga mos nochiziqli sindirish ko‘rsatkichi (n2) va nochiziqli kubik qabul qiluvchanlik (χ(3)(ɷ;ɷ,ɷ-ɷ)larning aniq qiymatlari aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:
S60va S70 fullerenlarining turli erituvchilardagi eritmalarida fullerenlar molekulalarning klasterlanishi va uning eritmalar optik hamda nochiziq-optik xossalariga ta’sirini o‘rganish natijalari asosida:
S70 fullerenining turli organik erituvchilardagi eritmalarida yuqori intensivlikdagi impul`sli yorug‘lik nurlanishi elliptik qutblanishining nochiziqli o‘z-o‘zidan burilish effekti bo‘yicha olingan natijalar F-2-49 raqamli «O‘ta qisqa lazer impul`slarining kvadrat va kubik nochiziqli qabul qiluvchanlikligi fazoviy modulyasiyalangan muhitlardagi o‘zaro kvazisinxron ta’sirlari» mavzusidagi grant loyihasida kondensirlangan jismlar uchun nochiziqli parametrlarning nazariy aniq qiymatlarini aniqlash va qiyosiy tahlil qilishda foydalanilgan (Fan va texnologiyalar agentligining 2017 yil 23 avgustidagi FTA-02-11/527-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalardan foydalanish kondensirlangan muhitlar optik sindirish ko‘rsatkichiga nochiziqli qo‘shimchalar hissasini hamda nochiziqli optik qabul qiluvchanlikni o‘rnatish imkonini bergan;
S60 va S70 fullerenlar molekulalarining eritmalarda o‘z-o‘zidan yig‘ilishi va agregatlanishini yuqori aniqlikdagi elektron mikroskopiya va optik spektroskopiya metodlari asosida olingan natijalar F2-FA-F147+F139 raqamli «Fotosintezning birlamchi jarayonlarida to‘g‘ri va konsentrlangan quyosh nuri energiyasini yuqori samarali o‘zlashtirilishining fizikaviy mexanizmlarini o‘rganish» mavzusidagi grant loyihasida porfirin-fulleren supramolekulyar birikmasining spektral xarakteristikalarini aniqlash hamda ushbu birikmaning zaryadlar taqsimoti energetik samaradorligini baholashda foydalanilgan (Fan va texnologiyalar agentligining 2017 yil 14 sentyabrdagi FTA-02-11/650-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalardan foydalanish supramolekulyar sistemalarda yorug‘lik indusirlangan elektronlar oqimining energetik samaradorligini baholash imkonini bergan.
