Хидиров Отабек Жўрабоевичнинг 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Миллий корпус учун парсинг дастури яратишнинг лингвистик асослари”. 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.4.PhD/Fil24.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Жиззах давлат педагогика институти. 
Илмий раҳбар: Менглиев Бахтиёр Ражабович, филология фанлари доктори, профессор. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Жиззах давлат педагогика институти, PhD.03/04.06.2020.Fil.113.02.
Расмий оппонентлар: Ўринбоева Дилбар Бозоровна, филология фанлари доктори, доцент; Абжалова Манзура Абдурашетовна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (РhD), доцент. 
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек тилида синтактик бирликларни теглаш дастурини яратишнинг лингвистик асослари бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш ҳамда ўзбек тилида сўз бирикмаси ва гапларни автоматик аннотациялашнинг лингвистик таъминотини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
жаҳон корпус лингвистикасидаги Penn Treebank, SynTagger, Link Grammar Parser, ХАНКО каби синтактик таҳлил дастурларининг тобе-ҳокимлик муносабати, тизимли схема грамматикаси, анъанавий синтактик таълимотлардан фойдаланишдаги ўхшаш, шунингдек, лингвистик жиҳатдан изоҳлаш ёки изоҳлай олмаслиги каби фарқли жиҳатлари аниқланган;  
тилшунослар А.Ғуломов, М.Асқарова, Ғ.Абдурахмоновларнинг сўз бирикмаси бўйича, Н.Маҳмудов, А.Нурмонов, А.Бердиалиевларнинг семантик синтаксис ва валентлик ҳақидаги, Ҳ.Неъматов, М.Қодировларнинг йиғиқ гап ва ихчам гап тўғрисидаги қарашлари ўзбек тили корпуслари учун парсер дастурлари ишлаб чиқишда назарий асос вазифасини ўтаганлиги далилланган;  
ўзбек тилида сўзнинг мослашув, битишув, бошқарув каби бирикиш усуллари, гапнинг мазмунига, тузилишига кўра турлари бўйича синтактик тег категориялари, сўз бирикмаси, содда ва қўшма гапларнинг якка ва жуфт теглари, ўзбек тили синтактик бирликларини анализ ва синтез қилувчи лингвистик моделлар ишлаб чиқилган;  
ўзбек тилида боғланган, боғловчисиз, эргашган, мураккаб қўшма гаплар ҳамда кўчирма гапли қўшма гап конструкциясининг лингвистик синтактик теглар тизими ва сўзнинг бирикиш усули, содда, қўшма, мураккаб гап турларининг даража-уядошлик ва тур-жинс асосидаги қидирув параметрлари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Миллий корпус учун парсинг дастури яратишнинг лингвистик асослари тадқиқи бўйича олинган илмий натижалар асосида:
жаҳон компьютер лингвистикасида мавжуд парсинг дастурларининг дастурий ва лингвистик таъминотидаги табиий тилга ишлов бериш, парсер ва Treebank (синтактик таҳлил дастурлари)нинг тил бирликларини синтактик таҳлил қилишдаги анализ ва синтез, ўзбек тили синтактик бирликларига автоматик ишлов бериш имкониятларида аниқланган, шунингдек, тил бирликларини синтактик разметкалаш, унинг турли корпуслардаги шакллари, усули, даражалари бўйича сўз бирикмаси, содда ва қўшма гапларни аниқлаш, синтактик разметкаланган корпусларнинг дастурий таъминоти учун лингвистик моделлар ишлаб чиқилган хулосаларидан PZ-20170927147 рақамли “Қадимий туркий ёзувлар ва XIII асргача бўлган фолклор тадқиқи” мавзусидаги фундаментал тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2021 йил 08 апрелдаги 04/1-1238-сон маълумотномаси). Натижада фундаментал тадқиқот лойиҳасининг қадимий туркий ёзувларни автоматик қайта ишлаш усулларига бағишланган бобининг бойитилишига хизмат қилган;
ўзбек тилида сўзнинг мослашув, битишув, бошқарув каби бирикиш усуллари, гапнинг мазмунига, тузилишига кўра турлари бўйича синтактик тег категориялари, сўз бирикмаси, содда ва қўшма гапларнинг якка ва жуфт теглари, ўзбек тили синтактик бирликларини анализ ва синтез қилувчи лингвистик моделлар ҳақидаги назарий фикрлардан 63-11/41 рақамли “Фориш қадриятлари, анъаналари, урф-одатлари, удумларини сақлаш ва улар билан кенг жамоатчиликни таништириш” мавзусидаги амалий тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Тожик миллий-маданий маркази Жиззах вилояти бўлимининг 2021 йил 05 майдаги 39-сон маълумотномаси). Натижада амалий тадқиқот лойиҳасининг Фориш қадриятлари, анъаналари, урф-одатлари, удумларини автоматик қайта ишлаш ва теглаш усулларига бағишланган бобининг бойтилишига хизмат қилган;
ўзбек тилида боғланган, боғловчисиз, эргашган, мураккаб қўшма гаплар ҳамда кўчирма гапли қўшма гап конструкциясининг лингвистик синтактик теглар тизими ва сўзнинг бирикиш усули, содда, қўшма, мураккаб гап турларининг даража-уядошлик ва тур-жинс асосидаги қидирув параметрларига доир хулосаларидан ФА-А1-Г007 “Қорақалпоқ нақл-мақоллари лингвистик тадқиқот объекти сифатида” мавзусидаги амалий тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (ЎзР ФА Қорақалпоғистон бўлимининг 2021 йил 17 январдаги 17.01/112-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотнинг содда ва қўшма гапларда сўз ясалиш типи бўйича фарқланувчи бирликларнинг қўлланилиши тадқиқи бўлимининг бойитилишига имкон берган.