Рустамов Дилшодбек Абдувахидовичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Мулоқотнинг интралингвистик ва экстралингвистик омиллари хамда замонавий концепциялари”, 10.00.11 – Тил назарияси. Амалий ва компьютер лингвистикаси (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.1.DSc/Fil303.      
Илмий маслаҳатчи: Умарходжаев Мухтор Эшонходжаевич, филология фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат университети, PhD.03/30.12.2019.Fil.60.02 рақамли кенгаш асосида бир марталик кенгаш.
Расмий оппонентлар: Мирзохидова Муяссар Иномжоновна, филология фанлари доктори, профессор; Ҳамроева Шаҳло Мирджановна, филология фанлари доктори, доцент; Саъдуллаева Нилуфар Азимовна, филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Фарғона давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади мулоқот тизимининг тадрижий тараққиёти ва замонавий тенденцияларининг шаклланиши, мулоқот жараёнида интралингвистик, экстралингвистик, медиалингвистик омиллар хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
коммуникация ва мулоқотнинг айнан бир нарса эмас, балки бири иккинчисини тақозо қилувчи концептосфера узвлари эканлиги, бунда мулоқот атамаси жараённинг умумий тизимини, коммуникация эса шу тизимни шакллантириш воситаларини англатиши далилланган;
интернет мулоқот аттрактор ҳодисот эканлиги, унинг таъсиридаги флуктуациялар натижасида сўзлашув нутқи бифуркация нуқтасини босиб ўтгани ва пировардида фонетик, морфологик ва синтактик бирликларда адабий тил меъёрларидан чекиниш, қисқартмалар, ноадабий қатламга хос сўз бойлиги, тармоқнинг махсус график дизайни кабиларни акс эттириш орқали шакллангани асосланган;
овозли хабар, расм, аудиоёзув, визуал тасвир каби медиаматн элементлари информатив-эмоционал восита сифатида узатилаётган ахборот мазмунини тўлдиришга, мулоқотнинг таъсир кучини максимал даражада оширишга хизмат қилиши, ахборотнинг прагматик тусини, семантикасини ўзгартириб юбора олиши далилланган;
олам лисоний тасвирининг инсон томонидан англаниш жараёни турмуш тарзи, ҳудудий, касбий мансублиги каби қатор қирраларни ўзида жамлайдиган муайян маданият доирасида ўзбек маиший дискурсига хос гендер (эркакларга оид етакчилик ва аёлларга оид эмоционаллик), ижтимоий (табақаловчи ва баҳоловчи) стреотиплар аниқланган;
замонавий дунёда мулоқот таркибининг интеграция, маданий алмашинувлар туфайли юзага келган чексизлигини маълум бир тизимда  кўришда синергетика қонуниятларининг ташкиллаштирувчи ўрни очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Мулоқотнинг интралингвистик ва экстралингвистик омиллари хамда замонавий концепциялари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
глобаллашув шароитида маданиятлараро мулоқот концепцияси фаоллашишининг аниқланган интралингвистик (ички) ва экстралингвистик (ташқи) механизмлари натижаларидан “Инглиз тили лексикологияси (English Lexicology)” номли дарсликнинг “Methods and procedures of lexicological analysis”, “Various other elements in the English vocabulary” номли учинчи ҳамда ўн иккинчи бўлимларини яратишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 4 майдаги 285-сон буйруғи, рўйхатга олиш рақами 285-108). Натижада дарсликда маданий ва ижтимоий манзара сезиларли даражада ўзгариб туриши жараёни таъсирида мулоқот назарияси ҳам янгиланиб, такомиллашиб бориши илмий асосланган;
интернет мулоқотининг аниқланган анонимлик, меъёрдан чекиниш, масофавийлик каби когнитив ва прагмасемантик хусусиятлари хусусидаги илмий хулосалардан “Стилистика (Stylistics)” номли дарсликнинг “Phonetic expressive means and stylistic devices”, “Syntactical expressive means and stylistic devices” номли учинчи ҳамда олтинчи бобларни яратишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 4 майдаги 285-сон буйруғи, рўйхатга олиш рақами 285-109). Натижада дарсликда оммавий мулоқот тушунчасининг алоҳида феномен сифатида юзага чиқиши фактик материаллар асосида далилланган;
мулоқотнинг интралингвистик ва экстралингвистик талқинларида учрайдиган интертекстуал бирликларни тасниф қилишда нақл-мақолларнинг манба сифатидаги ўрнини аниқлаш борасидаги назарий қарашлари, амалий тавсиялар ва илмий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақолпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти томонидан олиб борилган ФА-А1-Г007 “Қорақалпоқ нақл-мақоллари лингвистик тадқиқот объекти сифатида” мавзусидаги амалий-илмий лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2021 йил 16 августдаги 17.01/179-сон маълумотномаси). Натижада, лойиҳа доирасида лингвистик тадқиқот объекти сифатида туркий, хусусан, ўзбек тилшунослиги доирасида интертекст сифатида учровчи мақол ва нақлларни махсус луғатларда қай даражада ўз ифодасини топгпнлиги ва уни тилшунослик нуқтаи назаридан тадқиқ этиш каби илмий-назарий ёндашувлар далилланган.
интернет мулоқоти таъсирида шаклланаётган ёшлар сленги, ижтимоий муҳит ва ОАВ таъсирида шаклланган зиёлилар нутқи, киноя ва қочиримларга бой шахслараро сўзлашув нутқи, ўзига хос кичик ижтимоий муҳит ҳисобланадиган оилавий мулоқот кабилар ҳақидаги амалий тавсиялар ва илмий хулосалардан Андижон давлат университети талабаларига ўзбек тилини она тили сифатида ўқитишда ҳамда “Она тили” дарсликларини ишлаб чиқишда нутқ маданияти, мулоқот муҳити, турли нутқ вазиятларига ўқувчини тайёрлаш бўйича ўқув материаллари тузишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги Республика таълим марказининг 2021 йил 17 июндаги 01/11-03/03-839-сон маълумотномаси). Натижада умумий ўрта таълим тизимида давлат тили, она тили ўқитиш тизимини янада такомиллаштириш, ўқувчиларда мулоқот кўникмаларини ривожлантиришга эришилган ҳамда олинган илмий натижалар таълим сифатини янада оширишга хизмат қилган;
тилнинг маданий табиати, семантик ўзига хосликлари ва маданиятлараро мулоқотда лексемаларнинг миллий-маданий хосланганлигига оид назарий қарашлари, амалий тавсиялар ва илмий хулосалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг ўқув жараёнида, хусусан 5221000 – Филология ва тилларни ўқитиш (ўзбек тили) бакалавриат таълим йўналиши талабалари учун “Ҳозирги ўзбек тили” дарслигини тайёрлашда фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2021 йил 28 январдаги 02/1-135-сон маълумотномаси). Натижада мазкур дарсликнинг “Лексеманинг семантик кўлами” (16-§), “Лексик-семантик муносабатлар” (17-§) номли бўлимларининг такомиллаштирилишига эришилган ҳамда олинган илмий натижалар таълим сифатини янада оширишга хизмат қилган;
мулоқот маданияти, оммавий мулоқот саводхонлигига оид илмий натижалардан 2019-2020 йилларда Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “O‘zbekiston” телерадиоканалининг “Бедорлик”, “Ижод завқи”, “Таълим ва тараққиёт”, “Миллат ва маънавият” эшиттиришларининг сценарийсини ёзишда фойдаланилди ва муаллиф билан суҳбатлар уюштирилди (Ўзбекистон миллий телерадиокомпаниясининг 2021 йил 22 апрелдаги O’z/0-1-113-21-сон маълумотномаси). Натижада дискурсив фаолиятнинг нутқий воқеланишида лисоний ва прагматик омиллар ҳамкорлиги, маданиятлараро мулоқот, интернет мулоқоти, медиамулоқот борасидаги илмий хулосаларидан фойдаланиш туфайли ушбу эшиттиришларнинг мазмуни бойитилган.