Abduraxmanov Ilxom Ergashboevichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqidae’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Zol`-gel` jarayonlar asosida olingan nanomateriallardan foydalanib ammiakning selektiv gaz sensorlarini yaratish», 02.00.02–Analitik kimyo (kimyo fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.1.PhD/K4.
Ilmiy rahbar: [Kabulov Baxadir Djabbarovich], kimyo fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarqand davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘zbekiston Milliy universiteti, DSc 27.06.2017.K.01.03.
Rasmiy opponentlar: Ro‘zimurodov Olim Norbekovich, kimyo fanlari doktori, dotsent; Turabov Nurmuxammat Turabovich, kimyo fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot nomi: Umumiy va noorganik kimyo instituti
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: SiO2-TiO2 tarkibli yupqa plyonka asosidagi sensor elementlarni zol`-gel` jarayonlar asosida olingan nanomateriallardan foydalanib ammiakning konsentratsiyasini aniqlovchi selektiv yarimo‘tkazgichli gaz sensorini yaratishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor gaz aralashmalari tarkibidan NH3 ning aniqlovchi TiO2 va Fe2O3 asosidagi yarimo‘tkazgichli selektiv gaz sezgir materiallarining maqsadga yo‘naltirilgan zol`-gel` sintezlari bajarilgan;
SiO2-TiO2 tarkibli gaz sezgir materialni Fe2O3 bilan modifikatsiyalash uni NH3ni aniqlashdagi temperatura chegarasini pasaytirib, selektivligini oshirishi aniqlangan;
tanlangan gazsezgir materiallar va optimal sharoitlardan foydalanib, NH3 niH2, CO va SO2 ishtirokida aniqlashning yuqori sezgirligi ko‘rsatilgan;
gaz aralashmalari ayrim komponentlariga nisbatan aktivliklari turlicha bo‘lgan katalizatorlardan foydalanilib yarimo‘tkazgichli sensorning NH3 ni aniqlashdagi selektivligi aniqlangan;
NH3 ni aniqlovchi 5%Fe2O3-95%TiO2 asosida tayyorlangan yarimo‘tkazgichli sensorning metrologik, analitik, ekspluatatsion va boshqa ko‘rsatkichlariga turli omillarning ta’siri ko‘rsatilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:
Sanoat va ekologiya muammolarini echishda qo‘llaniladigan gazsezgir nanokompozit materiallar yaratish bo‘yicha takliflar asosida:
olingan samaradorligi yuqori bo‘lgan ammiakni aniqlovchi yarimo‘tkazgichli sensorlar yaratish sohasidagi ilmiy tadqiqot ishlari natijalari Vena universitetida Institut fur Physikalische Chemie tomonidan «Composite materials for chemical sensing» nomli ilmiy loyihasida foydalanilgan (Institut fur Physikalische Chemie Universitat Wien (Vena)ning 2016 yil 21 dekabrdagi ma’lumotnomasi). Tadqiqot natijalari kimyoviy sensorlarni yaratishda, ammiakni aniqlovchi yarimo‘tkazgichli sensorlar dinamik va kalibrovka tavsiflarini tekshirishda hamda zaharli gazlarni aniqlash uchun analitik va fizik-kimyoviy usullarni qo‘llashni kengaytirishda xizmat qiladi;
selektiv yarimo‘tkazgichli gazsezgir materiallar yaratish natijasida tayyorlangan yarim o‘tkazgichli sensorlardan F-7-06 raqamli «Azot va fosfor saqlagan birikmalardan engil yonuvchan materiallarning yonishini susaytiruvchi sifatida foydalanishning nazariy asoslarini tadqiq qilish» ilmiy loyihasida foydalanilgan (Fan va texnologiyalarni rivojlantirishni muvofiqlashtirish qo‘mitasining 2017 yil 14 fevraldagi FTK-0313/703-son ma’lumotnomasi). tayyorlangan sensorlar yordamida azot va fosfor saqlagan, antipiren birikmalarning yonish jarayonini susaytirish mexanizmi va kinetik qonuniyatlari kompleks tahlil etilgan hamda matolar zichligining alanga tarqalish tezligiga ta’sirini aniqlash imkonini bergan.
