Анорқулов Санжар Искандаровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Немис ва ўзбек тилларида топонимларнинг лингвокогнитив аспекти”, 10.00.06 – “Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик” (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.1.PhD/Fil1362.
Илмий раҳбар: Галиева Маргарита Рафаэловна, филология фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат чет тиллар институти, PhD.03/30.12. 2019.Fil/Ped.83.01.
Расмий оппонентлар: Насруллаева Нафиса Зафаровна, филология фанлари доктори, доцент; Холлиёров Лутфилло Ташқуватович, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади немис ва ўзбек тилларидаги топонимларнинг лингвокогнитив ўзига хосликларини ҳамда структур, семантик ва этимологик хусусиятларининг билим тузилмалари турли типларини воқелантиришдаги концептуал аҳамиятини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
топонимларнинг номинатив жараёнда рол ўйнайдиган диний-мифологик, ижтимоий-маданий, тарихий ва географик маълумотлари ҳар икки тил мисолида қиёсланиб, немис тилида диний-мифологик, ўзбек тилида тарихий ва ижтимоий маданий унсурлар асосий ўрин тутиши далилланган;
қиёсланаётган тиллардаги топонимларни концептуаллаштириш ва категориялаш методлари асосида уларнинг лисоний тузилиши, этимологияси, дифференциал белгилари аниқланган ва икки тилга мансуб топонимларнинг аффиксация, композиция ва семантик ясалиш усуллари ёрдамида шаклланиши очиб берилган;
немис ва ўзбек тиллари этимологик қатламлари қиёсида топонимларнинг ўзаро кўчиш жараёни рус тили воситачи тил бўлиши ҳисобига амалга ошиши асослаб берилган;
немис ва ўзбек тиллари топонимларининг когнитив ва культурологик маълумотни сақловчи, ташувчи ва узатувчи каби семантик ташкил этувчиларининг матнда фаоллашуви лингвокогнитив аспектда аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Немис ва ўзбек тиллари топонимларининг лингвокогнитив, лексик-семантик ва лингвомаданий ўзига хослигини тадқиқ қилиш жараёнида қўлга киритилган назарий хулосалар ва илмий натижалар асосида:
топонимларнинг когнитив моҳияти, немис ва ўзбек топонимларининг билим тузилмалари ва когнитив жараёнларининг акс этишига доир хулосаларидан Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетида бажарилган ИТД-1, А-1-209 “Маданиятлараро ва коммуникатив ёндашув нигоҳида магистратура мутахассислиги бўйича назарий фанлардан инглиз тилида дарслик ва ўқув қўлланмалар яратиш ва ўзбекча-инглизча-русча лингвистик терминлар луғатини тузиш” номли амалий тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 7 декабрдаги 89-03/5120-сон маълумотномаси). Натижада когнитив тилшунослик ҳамда лингвомаданиятшунослик бўйича ўқув қўлланмалар мазмуни бойитилишига эришилган;
немис ва ўзбек тилларидаги топонимларнинг лексик-семантик таҳлили ва ушбу гуруҳлар таркибидаги немис ва ўзбек топонимларида аниқланган ўхшашликлар ва фарқлар ҳақидаги хулосалардан Самарқанд давлат чет тиллар институтида амалга оширилган Европа Иттифоқининг Эразмус+ дастурининг 561624-ЕРР-1-2015-UK-EPPKA2-CBHE-SP-ERASMUS + CBHE IMEP: “Ўзбекистонда олий таълим тизими жараёнларини модернизациялаш ва ҳалқаролаштириш” номли инновацион тадқиқотлар лойиҳасида қўлланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 7 декабрдаги 89-03/5120-сон маълумотномаси). Натижада, лойиҳанииг маҳаллий олий таълим тизимига татбиқ қилиниши ва маҳаллий топонимик бирликларга оид топоним гуруҳлари таснифланиши халқаро стандартларга мувофиқлаштирилган;
топонимлар тадқиқига когнитив ёндашув уларнинг диний-мифологик, маданий, ижтимоий-маданий, географик-табиий, тарихий билим тузилмаларини акс этиш механизмига доир хулосалардан Самарқанд давлат чет тиллар институтида бажарилган И-204-4-5 "Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этиш" номли инновацион тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 7 декабрдаги 89-03/5120-сон маълумотномаси). Натижада, чет тилини ўргатишда ёзма матнни мувофиқлаштириш ва идрок қилиш алгоритмини яратиш имконияти ҳосил қилинган;
немис ва ўзбек тилидаги топонимларнинг этимологик таҳлилини ўтказиш давомида турли топонимик қатламлари ва географик номларнинг турларидаги тафовут ва ўхшашликлар ҳақидаги хулосалардан Самарқанд давлат чет тиллар институтида Европа Иттифоқининг Эрасмус+ дастури 585845-EPP-1-2017-1-ES-EPPKA2-CBHE-JP CLASS: “Computational Linguistics at Central Asian universities” грант лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 7 декабрдаги 89-03/5120-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа доирасида миллий корпусни яратиш ва табиий тилга ишлов берувчи дастур (NLP tool)ни ишлаб чиқишда атоқли отлар ва топонимларни маълумотлар базасига киритиш унумдорлигига эришилган.