Sayt test rejimida ishlamoqda

Рашидова Наргиза Бахтияровнанинг фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақидаги эълон
 

I. Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбекистон таълим соҳасидаги арабизмларнинг лексик-семантиктаҳлили”, 10.00.06 - Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик  (филология фанлари). 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B.2018.3.PhD/Fil 603.
Илмий раҳбар: Абдирашидов Зайнабиддин Шарабиддинович,филология фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.19.01 (бир марталик).
Расмий оппонентлар: Мухтаров Тимур Аскадович, филология фанлари доктори, профессор; Саидирахимова Насиба Сайидмахамадовна, филология фанлари номзоди, доцент. 
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек тилидаги таълим тизимига хос арабизмларнинг  лексик-семантик  хусусиятларини аниқлаш, соҳа терминлари сифатидаги қўлланиш даражасини аниқлаш, араб тили ва ўзбек тили луғат фонди таркибидаги семантик тараққиёт хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек тилидаги таълим соҳасига оид арабизмларнинг ўзлашиш омиллари илк бор монографик планда аниқланган ва ўзбек тили таълим соҳасидаги арабизмларнинг лексик-семантик жиҳатлари ҳамда лингвостатистик  хусусиятлари очиб берилган; 
таълимга оид арабизмларнинг лексик-семантик таснифи, арабизмларнинг таълим соҳаси терминлари сифатидаги коммуникатив функцияси белгиланган, уларнинг мулоқот жараёнидаги деннотатив ва коннотатив маънолари, уларнинг қўлланилишида ойдинлашувчи прагматик вазифалари кўрсатилиб, арабизмларнинг семантик тараққиётидаги ўзгаришлари асосланган; 
арабизмлар семантикасидаги аслий ва ёндош маъноларнинг шаклланиши аниқланган, семалар тараққиёти изоҳланган, таълимга оид арабизмлар ўзакдошлик қаторлари кесимида берилиб, ўзакдошлик қаторлари узвлари семантикаси очиб берилган ва уларнинг сўз ясалиш тизимидаги функционал ўрни далилланган;
таълим соҳасидаги арабизмлар тезауруси учун тематик гуруҳларга ажратилган муайян лексик бирликлар ҳамда уларнинг семантик ва лексикологик жиҳатдан дифференцияларини аниқлаш имкониятларига эга маълумотлар базаси ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Таълим соҳасидаги арабизмларнинг тадқиқи бўйича  олинган илмий натижалар асосида:
ўзбек тилининг таълим терминологиясининг шаклланиши, ривожланиши ва ҳозирги ҳолати таҳлили, бадий атамаларнинг семантик хусусиятлари, жумладан, таълим, тажриба, таъзод ва бошқа атамаларга оид илмий-назарий хулосалардан 4-57 рақамли   “Озарбайжон-Ўзбекистон: адабий алоқаларининг ўрни ва роли” (2018-2019) мавзусидаги амалий лойиҳанинг назарий қисмида фойдаланилган (Озарбайжон Фанлар Академияси Низомий номидаги адабиёт институтининг 2020 йил 10 апрелдаги 47-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек-озар адабий алоқаларининг шаклланиши ва тадрижидаги ўзаро муштараклига оид қарашларнинг бойишига асос бўлган;
таълим соҳасидаги арабизмларни ўрганиш натижалари, ўзбек тилидаги ўзлашма сўзларнинг, жумладан муаллим, илм, таълим, олим, сабоқ, маориф, муассаса, дарс, мадраса, маъруза, китоб, мактаб, фанкаби таълим соҳасига оид ўзбек тилига хос бўлган лексемаларнинг семантик тузилмалари, семантик ва коннотатив маъноларининг шаклланиши борасидаги илмий-назарий хулосаларданА-ОТ-2019-10 рақамли ”Ўзбек тилида нейминг: меъёрий-ҳуқуқий асосларини яратиш"  (2019-2020) мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2021 йил 07 июлдаги 04/ 1-1232-сон маълумотномаси).Натижада ўзбек тилидаги номларни таҳлил қилиш ва уларнинг меъёрий асосларини ўрганишга хизмат қилган;
таълимга доир арабизмларнинг ўзбек лексикографиясида дастлабки терминологик луғатларнинг яратилишини изоҳлашда, таълим соҳасига оид терминлари атов бирликларининг луғатлардаги тавсифи масаласини ёритишда, терминларнинг лингвостатистик хусусиятларини изоҳлашда, таълим соҳаси терминларининг корпус таҳлили муаммоларини тавсифлашда, таълим соҳасига оид терминларининг тарихий тараққиёт босқичларидаги тадрижий такомилини кўрсатишда илгари сурилган илмий асосланган назарий хулосалардан ОТ-А1-018 рақамли “Ўзбек тили ва унинг таржимаси билан боғлиқ электрон ва банк-молия терминларининг кўп тилли луғатларини яратиш” (2017-2018)мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2021 йил 07 июлдаги 04/ 1-1232-сон маълумотномаси). Натижада  банк-молия терминларининг ўзбек тилига ўзлашиши, уларнинг лингвостатистик хусусиятларини изоҳлашга оид назарий қарашлар бойишига асос бўлган;
таълим субъектини ифодаловчи лексемаларнинг ўзбек тили тарихидаги ўрни, ўзлашма сўзларнинг, хусусан, арабизмларнинг кириб келиши, араб ёзувидаги манбалар, уларнинг маданий-маърифий аҳамиятига доир илмий хулосалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон тарихи” телерадиоканалининг “Тақдимот” ва “Мавзу” кўрсатувларининг сценарийларини ёзишда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий  телерадиокомпаниясининг 2021 йил 10 мартдаги 01-14-371-сон маълумотномаси). Натижада дастурлар учун тайерланган материаллар мазмуни назарий ва амалий маълумотлар билан бойитилган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish