Sayt test rejimida ishlamoqda

Абдуллоев Шахобидин Хасанбоевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Темир(III) асосидаги айрим гетерометаллик биологик фаол карбоксилат комплекс бирикмалар ва уларни синфлаш», 02.00.09 – Товарлар кимёси (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам B2021.1.DSc/K102.
Илмий маслаҳатчи: Аскаров Иброҳим Рахмонович кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент кимё-технология институти ҳузуридаги DSc.03/30.12.2019.К/Т.04.02 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Махсумов Абдухамид Гафурович, кимё фанлари доктори, профессор; Умаров Бақо Бафоевич, кимё фанлари доктори, профессор; Зиядуллаев Одилжон Эгамбердиевич, кимё фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат техника университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: темир(III) асосидаги гетерометаллик оксо-марказлашган карбоксилатларни синтез қилиш усулларини ишлаб чиқиш, ажратиб олиш, хоссаларини аниқлаш ва улар асосида биоген металлар тутган янги биостимуляторлар яратиш ҳамда олинган моддаларни ТИФ ТН бўйича синфлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор уч ядроли гетерометаллик аралаш оксидланиш даражали карбоксилат комплексларни синтез қилиш усуллари ишлаб чиқилган; 
умумий формуласи [Fe+32M2+O(RCOO)6L3]∙nL (бу ерда M = VO, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, ёки Zn; R = -CH3, -C2H5, -CH2Cl, -CH2Br, -CH2J, -CCl3, -C5H5NCH2, -CH2(NH2), -CH3CH(NH2), (CH3)2CHCH(NH2)-, (CH3)2CHCH2CH(NH2)-, n-Fc(CSNH2)-C6H4-; L = H2O, C5H5N, C7H9N, C9H7N) бўлган 59 та оксо-марказлашган карбоксилатлар синтез қилиниб, илк бор янги полиядроли комплекс бирикмалар синфи асосланган; 
синтез қилинган гетерометалик µ3-оксо-карбоксилатлар молекуляр структураларининг геометрик параметрларини квант-кимёвий ҳисоблаш амалга оширилиб, ҳисобланган натижалар экспериментал равишда РСА усули билан ўлчанган параметрлар билан мос келиши аниқланган;
олинган оксо-карбоксилатларнинг ЭПР спектрлари ва магнит қабулчанлигини кенг температура оралиғида ўлчаш асосида ичкимолекуляр антиферромагнит алмашиниш таъсирлашувлар мавжудлиги ва моддаларинг μ3-оксокластер тузилишга эга эканлиги асосланган;
гетерометаллик μ3-оксо-карбоксилатларнинг ЯГР спектрларини тадқиқ этиш асосида Fe3+ ионларининг октаэдрик ўрамда, юқори спинли ҳолатда эканлиги, квадруполь ажралиш қийматига гетерометалл ҳамда лигандлар табиатининг таъсир этиш механизми аниқланган;
илк бор синтез қилинган гетерометаллик карбоксилатларнинг ИҚ спектрларини квант-кимёвий ҳисоблаш методидан фойдаланиб, бирикмаларнинг изоструктурлиги ва μ3-оксокластер тузилишга эга эканлиги асосланган;
дериватографик ва кондуктометрик анализ асосида уч ядроли гетерометаллик оксо-карбоксилатларнинг қаттиқ ҳолатдаги ва эритмадаги барқарорлигига гетерометалл М табиатининг таъсир этиш қатори аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Темир(III) асосидаги айрим гетерометаллик биологик фаол карбоксилат комплекс бирикмалар ва уларни синфлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
таркибида темир билан биргаликда марганец ва рух сақлаган гетеробиметаллик оксомарказлашган карбоксилат ҳамда глицинат комплекслар асосида жўжалар тирик вазнини оширувчи «Асфер-М», «Асглифер-М» ва «Асглифер-Р» препаратлари Фарғона вилояти паррандачилик хўжалигида амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 17 мартдаги 04/032-1149-сон маълумотномаси). Натижада, жўжаларнинг тирик вазнини одатдагидан 8,7-10,9 % га ошириш имконини берган;
темир(III) асосидаги гетеробиметаллик оксомарказлашган карбоксилат комплекслар асосида «Асфер-Н» ва «Асглифер-РН» биостимуляторлари Андижон вилояти фермер хўжаликлари ҳамда Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти Фарғона илмий тажриба станциясининг жами 543,3 гектар ғўза майдонларига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 24 апрелдаги 04/032-268 маълумотномаси). Натижада, амалдаги «МАКСИТ-1» га нисбатан гектаридан қўшимча 2,8-3,2 ц, назоратга нисбатан эса 4,9-5,1 ҳосил олиш ва иқтисодий самарадорликка эришиш имконини берган;
ташқи иқтисодий фаолият товарлар номенклатураси бўйича монометаллик уч ядроли оксомарказлашган карбоксилат комплекслар ва уларнинг ҳосилалари учун - 2915 90 000 2, гетеробиметаллик уч ядроли оксомарказлашган карбоксилат комплекслар ва уларнинг ҳосилалари учун - 2915 90 000 3, гетеротриметаллик уч ядроли оксомарказлашган карбоксилат комплекслар ва уларнинг ҳосилалари учун -  2915 90 000 4, тўрт ва ундан кўп ядроли оксомарказлашган карбоксилат комплекслар ва уларнинг ҳосилалари учун - 2915 90 000 5 товар кодлари Давлат божхона амалиётига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қўмитасининг 2021 йил 29 январдаги 1/16-038-сон маълумотномаси). Натижада, айрим монометаллик, гетеробиметаллик, гетеротриметаллик уч ядроли ҳамда тўрт ва ундан кўп ядроли оксомарказлашган карбоксилат комплекслар ва уларнинг ҳосилаларини синфлаш имконини берган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish