Мирзахмедова Хулкар Василовнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Форс тили транспорт терминларининг структур қатламлари ва ясалиш усуллари», 10.00.05−Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти  (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.1.PhD/Fil.55.

Илмий раҳбар: Қуронбеков Аҳмаджон, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон Миллий университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи DSc.27.06.2017.Fil.21.01.

Расмий оппонентлар: Дадабоев Ҳамидулла Арипович, филология фанлари доктори, профессор; Маҳамадалиев Хислат Матлабович, филология фанлари номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот номи: Алишер Навоий номидаги Ўзбек тили ва адабиёти университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: форс тили транспорт терминларининг ясалиш усулларининг Халқаро термин ясаш стандартига мослигини аниқлаш, форс тили терминологиясида сермаҳсул сўз ясаш усуллари ва моделларининг ўзига хос хусусиятларини ҳамда дублетларнинг соҳа терминологиясидаги иштирокини далиллаб беришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

дунё терминология мактабларининг термин ясаш усуллари ва уларнинг анъанавий терминология ривожидаги ўрни исботланган;

Европадаги термин ясаш мактаблари ва Шарқ мамлакатлари тил Академиялари ўртасидаги ўхшаш ва фарқли жиҳатлар ишлаб чиқилган ва назарий жиҳатдан асосланган;

халқаро терминология стандарти − ISO 704 нинг форс тили терминологиясига, хусусан, термин ясаш усулларига таъсири исботланган;

форс тилида термин ясаш анъаналари ва ҳозирги замон йўналишлари, термин ясашда аффиксация, яримаффиксация, композиция, транспозиция ва лексикализация каби деривация усулларининг самараси далилланган;

форс тили транспорт терминларининг соҳа адабиётлари ва оммавий ахборот воситаларида қўлланилиш доираси исботланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Форс тили транспорт терминларининг ясалиши, тилга сингиши, термин ясалишитаҳлили юзасидан олинган илмий натижалар ва амалий таклифлар асосида:

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2009 йилдаги ПҚ-1074‑сон қарори асосида «Хайратон – Мозори‑Шариф» темир йўл линиясини барпо этиш ва икки давлат ўртасида мутахассисларни ўқитиш, қайта тайёрлаш бўйича имзоланган шартнома кўра «Темир йўл терминларининг русча-ўзбекча-форсча изоҳли луғати» нашр этилган ва «Ўзбекистон темир йўллари» очиқ акционерлик жамиятининг «Стратегик ҳамкорлик» бошқармаси томонидан шу соҳанинг қатор йўналишларига тадбиқ этилган («Ўзбекистон темир йўллари» очиқ акциядорлик жамиятининг 2017 йил 8 сентябрдаги 1/1815-сон маълумотномаси). Натижада темир йўл қурилиши ва ҳаракатни хавфсиз ташкил этиш йўналиши бўйича мутахассисларни тайёрлашда манба бўлиб хизмат қилмоқда.

тадқиқот доирасида нашр этилган «Темир йўл терминларининг русча-ўзбекча-форсча изоҳли луғати» «Кадрлар малакасини ошириш, тайёрлаш ва қайта тайёрлаш Йўл маркази»да «Йўл хўжалиги», «Локомотив хўжалиги» ва «Ҳаракатни хавфсиз ташкил этиш» қайта тайёрлов курсларининг дарс жараёнларига тадбиқ этилган («Ўзбекистон темир йўллари» очиқ акциядорлик жамияти Тошкент темир йўл муҳандислари институти «Кадрлар малакасини ошириш, тайёрлаш ва қайта тайёрлаш Йўл маркази»нинг 2017 йил 27 январдаги А-22-сон маълумотномаси). Жорий этилган луғат материаллари қайта тайёрлов курси тингловчилари учун темир йўл қурилиши, йўл хўжалиги ва ҳаракат хавфсизлиги каби жараёнларни ўзлаштиришда муҳим асос бўлиб хизмат қилмоқда.

тадқиқотнинг «Форс тилида контекстуал дублетлик» ва «Форс тили  терминларининг қўлланилиши» каби бўлимларида таҳлилга тортилган бир қатор терминлардан халқаро транспорт компанияларининг иш юритиш амалиётида қўлланилган («TAPESH TRANS» МЧЖнинг 2017 йил 3 февралдаги № 25/17-сон маълумотномаси). Натижада транспорт логистикаси, юк ташиш, йўл қурилиши ҳамда эксплуатацияси, транспорт воситаларига техник хизмат кўрсатиш ва автомобилсозлик соҳаларида эронлик ҳамкор ташкилотларнинг иш ҳужжатларини расмийлаштириш жараёнига асос бўлмоқда.