Sayt test rejimida ishlamoqda

Тураева Хуршида Камалбаевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон 

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Малеин кислотанинг азот сақлаган ҳосилалари синтези ва хоссалари», 02.00.03 - Органик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.3.PhD/K189.
Илмий раҳбар: Юлдашева Мухаббат Раззоқбердиевна, кимё фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон миллий университети, DSc.03/30.12.2019.K.01.03.
Расмий оппонентлар: Бабаев Бахром Нуриллаевич, кимё фанлари доктори, профессор; Абдураззоқов Асқар Шералиевич, кимё фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Тошкент кимё-технология институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: малеин кислотанинг алкил-, арил-, гетерил-амид, -имидлари ва уларнинг баъзи ҳосилалари синтези, шунингдек, биологик фаоллигини аниқлашдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
нуклеофил бирикиш ва алмашиниш реакциялари ёрдамида азот сақлаган малеин кислота ҳосилалари олишнинг янги усуллари яратилган;
малеин кислота моноамидларининг метанол ва этанол билан нуклеофил алмашиниш реакциялари фосфор(V) оксид иштирокида селектив бориши аниқланган;
илк бор N-(-гидроксиэтил)малеинимиднинг сирка кислота ва галоген алмашган монохлор-, трифторсирка кислоталар иштирокида этерификация реакциялари олиб борилган ва тегишли алмашинган N-(-ацетоксиэтил)малеинимид эфирлари олинган;
илк бор N-(алкилкарбоксифенил)малеинимид эфирларининг 2 хил синтез усули: малеин ангидриднинг аминобензой кислота эфирлари билан реакцияси ва N-(4-карбоксифенил)малеинимидларнинг спиртлар иштирокидаги реакциялари амалга оширилган;
илк бор N-(-гидроксиэтил)малеинимидни икки хил шароитда галогенлаш орқали (тионил хлорид ва мис (I) хлорид тузи иштирокида) N-(-хлорэтил)малеинимид синтез қилинган ва N-(2-ацетоксиэтил)малеинимид олишнинг янги усули яратилган; 
илк бор нитромезитиленнинг N-(-гидроксиэтил)малеинимид билан электрофил алмашиниш реакцияларида концентрланган сульфат ва фосфат кислота аралашмаси, N-(-хлорэтил)малеинимид билан реакциялар учун эса FeCl3•12H2O самарали катализатор бўлиши, С-амидоэтиллаш реакцияларининг фазовий жиҳатдан селектив бориши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: 
Малеин кислотанинг моноамидли ва имидли ҳосилалари асосида янги бирикмаларини самарали синтез қилиш усуллари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
ўстирувчанлик хусусиятга эга бўлган N-(-гидроксиэтил)малеинамид, N-(3-гидроксифенил)малеинамидлар Қорақалпоғистон Республикаси Тўрткўл фермер хўжаликлари дала майдонларида буғдой ҳосилдорлигини ошириш учун жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси қишлоқ ҳўжалиги вазирлигининг 2021 йил 25 майдаги 02/025-2226-сонли маълумотномаси). Натижада, ўстирувчанлик кузги буғдой ҳосилдорлигини 5-7 ц/га оширган ва рентабеллик даражасини 11-12% га кўтариш имконини берган;
N-(2-ацетоксиэтил)малеинимид ва N-(2,4-дихлорфенил)малеинамид-ларни металл конструкцияларнинг биокоррозиясига қарши ингибитор сифатида “Муборак газни қайта ишлаш заводи” МЧЖ да амалиётга жорий этилган (Муборак газни қайта ишлаш заводининг 2021 йил 28 майдаги №402/G’K-05-сонли маълумотномаси). Натижада, металл конструкция ва қурилмаларининг эксплуатацион хоссаларини ошириш имконини берган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish