Муталова Гулнора Сатторовнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Илк ўрта асрлар оғзаки ривоятлари «Аййам ал-араб» ва уларнинг ёзма адабий шаклларга трансформацияси масаласи», 10.00.05–Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.PhD/Fil112.

Илмий раҳбар: Шамусаров Шарустам Гиязович, филология фанлари доктори.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.Fil.21.01.

Расмий оппонентлар: Исломов Зоҳиджон Маҳмудович, филология фанлари доктори, профессор; Халлиева Гулноз Искандаровна, филология фанлари доктори.

Етакчи ташкилот номи:  Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Шарқ халқлари адабиёти тараққиётида муҳим роль ўйнаган, илк ўрта асрлар ёзма манбаси «Аййам ал-араб» асарини адабий ёдгорлик сифатида асослаб беришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

«Аййам ал-араб» нафақат қадимги тарихий манба сифатида, балки муҳим адабий ёдгорлик эканлиги исботланган;

эпик ривоятнинг жанри, бадиий ва баён қилиш хусусиятлари ҳамда «Аййам ал-араб»нинг нарратив ва сюжет композицион тузилиши асосланган;

оғзаки ва ёзма анъаналарнинг ўзаро мутаносиблиги, ижодиётнинг оғзаки шаклдан ёзма адабиёт шаклига ўтиш даври ҳамда ушбу анъаналарнинг ўзаро алоқаси далиллаб берилган;

оғзаки ривоятлар «Аййам ал-араб» – илк ўрта аср араб адабиёти намунаси сифатида таҳлил қилиниб, қабила ривоятларининг фольклор илдизлари ва уларнинг эпос билан генетик боғланганлиги исботланган;

ўрта асрлар араб адабиётида сюжетлар манбаси сифатида оғзаки ривоятларнинг аҳамияти асослаб берилган, уларнинг исломгача бўлган ва ўрта асрлар ҳамда замонавий шоир ва ёзувчилар ижодига таъсири далилланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: 

Илк ўрта асрлар оғзаки ривоятлари «Аййам ал-араб» ва уларнинг ёзма адабий шаклларга трансформацияси масаласини ўрганиш жараёнида эришилган натижалар асосида:

ўрта асрлар араб адабиёти тарихи ва жанр хусусиятлари билан боғлиқ материаллардан Ф1-139 «Шарқ халқлари адабиёти тарихи ва жанрлар типологияси» фундаментал лойиҳасида (2012–2016 йй.) фойдаланилган (Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 21 июлдаги ФТА-02-11/374-сон маълумотномаси). Натижада «Аййам ал-араб» асари илмий муомалага киритилди ҳамда оғзаки ривоятларнинг ёзма адабий шаклларга ўтиш масаласини ўрганишга асос бўлиб хизмат қилган;

ўрта асрлар шарқ адабиётларини чоғиштирма ўрганиш жараёнида диссертация материалларидан «Типология и национальные особенности средневековых литератур Востока» деб номланган типологик тадқиқотни яратишда фойдаланилган (Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 21 июлдаги ФТА-02-11/374-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида ўрта асрлар адабий жараёнида оғзаки ривоятларнинг ўрни ва аҳамиятини аниқлаб олиш, уларни жаҳон адабиёти тарихига киритиш имкониятини яратган;

оғзаки араб ҳикоячилиги, «Аййам ал-араб» асарининг пайдо бўлиши ва тўпланиш жараёни, унинг жанри, баён қилиш ва бадиий хусусиятлари бўйича олинган материаллардан «Восточная сага (племенные предания арабов)» илмий асарида фойдаланилган (LAP LAMBERT Academic Publishing. – Saarbrücken, Germany. – ISBN 978-3-8465-9161-1). Мазкур натижа шарқшуносликда қадимги ва ўрта асрлар араб насри адабиётини ўрганишдаги бўшлиқни тўлдиришга хизмат қилган.