Бутаяров Абдуқодир Тухтаевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Сурхондарё вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида ғўзани томчилатиб суғориш усулининг самарадорлиги», 06.01.02-«Мелиорация ва суғорма деҳқончилик» (техника фанлари бўйича).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B 2021.3.PhD/Т 2340
Илмий раҳбарнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: [Серикбаев Бакир Серикбаевич], техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Термиз давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш мухандислар институти ҳузуридaги DSc.03/30.12.2019.Т.10.02 рaқaмли Илмий кенгaш.
Расмий оппонентлар: Шеров Анвар Ғуломович, техника фанлари доктори, профессор; Норқулов Усмонқул, қишлоқ хужалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: Қарши муҳандислик иқтисодиёт институти.
Диссертация йўналиши: Назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Сурхондарё вилоятининг суғориладиган оч тусли бўз, механик таркибига кўра ўрта қумоқ тупроқлари шароитида ғўзани томчилатиб суғориш усулини такомиллаштириш, илмий-асосланган суғориш тартибини ва уни амалга оширувчи томчилатиб суғориш техникаси элементларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Диссертация тадқиқотининг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
Сурхондарё вилоятининг суғориладиган оч тусли бўз, механик таркибига кўра ўрта қумоқ тупроқлари шароитида ғўзани томчилатиб суғориш усули суғориш меъёрлари, ҳисобий қатламларини инобатга олиб такомиллаштирилган;
оч тусли бўз, ўрта қумоқ тупроқлар учун ғўзани томчилатиб суғориш тартиблари тупроқнинг суғоришдан олдинги намлиги, ҳисобий илдиз қатлами ҳамда ҳавонинг ҳарорати ва нисбий намлигини ҳисобга олган ҳолда ишлаб чиқилган;
оч тусли бўз, механик таркибига кўра ўрта қумоқ тупроқларда ғўзани томчилатиб суғориш техникаси элементлари ёндош суғориш шланглари орасидаги масофа, томизгичлар орасидаги масофа ва томизгичлардаги сув сарфларини инобатга олиб ишлаб чиқилган;
оч тусли бўз ўрта қумоқ тупроқлар шароитида ғўзани томчилатиб суғориш усулида суғориш тартибларининг ғўзани ўсиши, ривожланиши, ҳосилдорлигига таъсири аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Сурхондарё вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида ғўзани томчилатиб суғориш усулининг самарадорлигини ўрганиш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
ғўзанинг «Султон» навини оч тусли бўз, механик таркибига кўра ўрта қумоқ тупроқлари шароитида томчилатиб суғориш усули суғориш меъёрлари, ҳисобий қатламларини инобатга олиб такомиллаштирилди «Сурхон Сифат Текстиль» МЧЖ Денов филиали кластерининг Жарқўрғон тумани Жайронхона Миришкори СИУ хўжалигида жорий этилган (Сув хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 7 декабрдаги 04/20-3764-сон маълумотномаси). Натижада, хар гектардан 2720-2750 м3/гача суғориш суви тежалишга, ғўза хосилдорлиги 6,2-8,2 ц/га ошиши имкони яратилган;
ғўзани томчилатиб суғориш усулида суғориш тартибларининг ғўзани ўсиши, ривожланиши, ҳосилдорлигига таъсири аниқланди Жарқурғон тумани «Сурхон Сифат Текстиль» МЧЖ Денов филиали кластерини сув билан таъминловчи суғориш тизимида жорий этилган (Сув хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 7 декабрдаги 04/20-3764-сон маълумотномаси). Натижада, менерал уғитлар 30-35% гача кам сарфланиши, мехнат сарфи 31-36% га тежалди, тизимда сувдан фойдаланиш кўрсаткичи Р=0,71 дан 0,98 гача кўтарилишига эришилган;
ғўзани томчилатиб суғориш усулида илмий-асосланган суғориш тартиби ҳамда суғориш техникаси элементлари ёндош суғориш шланглари орасидаги масофа, томизгичлар орасидаги масофа ва томизгичлардаги сув сарфларини инобатга олиб ишлаб чиқилди Жарқурғон тумани «Сурхон Сифат Текстиль» МЧЖ Денов филиали кластерининг пахта майдонларида жорий этилган (Сув хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 7 декабрдаги 04/20-3764-сон маълумотномаси). Натижада, ёнилғи мойлаш ҳаражатлари 35-45% кам сарфланиб, суғориш суви 49-53% га тежалиши, ғўза ҳосилдорлиги 20-25% ошишига эришилган.