Sayt test rejimida ishlamoqda

Синдоров Лутфулла Куроловичнинг 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): ““Ҳибат ул ҳақойиқ” лексикаси”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.1.PhD/Fil452.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Жиззах давлат педагогика институти.
Илмий раҳбар: Абдушукуров Бахтиёр Бўронович, филология фанлари доктори, профессор. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Жиззах давлат педагогика институти, PhD.03/04.06.2020.Fil.113.02.
Расмий оппонентлар: Пардаев Азамат Бахронович, филология фанлари доктори, доцент; Ҳусанов Нишонбой Абдусатторович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади «Ҳибатул ҳақойиқ» достонининг ўзбек адабий тили шаклланиши ва ривожланишида тутган ўрнини аниқлаш ҳамда асарда қўлланилган сўзларнинг мавзуий, тарихий-этимологик ва лексик-семантик жиҳатдан ўзига хос хусусиятларини очиб беришдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
тарихий лексикологиянинг назарий қоидаларига таянган ҳолда достондаги ижтимоий-сиёсий bоzun – «халқ», māllïq – «моллик, мулкдор», hadiya – «ҳадя», иқтисодий (učuz – «арзон», dinar – «динор» (пул бирлиги), диний (yazuq – «гуноҳ», savāb, insāf, halāl), маиший (azuq – «егулик», аsal, аš – «овқат», šarāb), жуғрофий (tüz – «текислик», köl – «кўл»), дипломатик (bek, yаğï – «душман») ва касб-ҳунарга оид лексик бирликларнинг қўлланиш доираси мисоллар асосида далилланган;
«Ҳибатул ҳақойиқ» достонидаги сўз бойлигининг семантик хусусиятлари ва асар матнида қўлланилган лексик (аčïğ – «аччиқ», аsïğ – «фойда», аrqïš – «карвон», emgä – «заҳмат чекмоқ», eš – «ўртоқ», yawuq – «яқин»; yağï – «душман», yağan – «фил», uwtаn – «уялмоқ», učuz – «арзон», čïğay – «камбағал», qaravaš – «чўри, хизматкор») бирликларнинг генезиси исботланган;
достонда қўлланилган arslan, bek – «бек, амир», qaravaš – «чўри, хизматкор», tawar – «тавар, мол», ezgü – «яхши», köni – «тўғри», süčük – «чучук», yid – «ҳид» каби лексемалар қадимги туркий тил (VI-X асрлар) ҳамда эски ўзбек адабий тили (XIV асрнинг иккинчи ярми-XX аср бошлари) материаллари билан қиёсланиб, уларнинг узвий боғлиқлиги, ўзбек адабий тилининг ўша даврдаги луғат бойлиги, ифода имкониятлари очиб берилган;
достон луғат фондида қўлланилган лексемаларнинг шакл ва маъно муносабатига доир кўринишлари, шунингдек, омонимларнинг яширин маъноларни англатиш, cинонимларнинг маънони даражалаб ифодалаш, антонимларнинг контраст тасвир усули хусусидаги ўрни асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. «Ҳибатул ҳақойиқ» асари лексикаси тадқиқи бўйича олинган илмий натижалар асосида:
тарихий лексикологиянинг назарий қоидаларига таянган ҳолда достондаги ижтимоий-сиёсий bоzun – «халқ», māllïq – «моллик, мулкдор», hadiya – «ҳадя», иқтисодий (učuz – «арзон», dinar – «динор» (пул бирлиги), диний (yazuq – «гуноҳ», savāb, insāf, halāl), маиший (azuq – «егулик», аsal, аš – «овқат», šarāb), жуғрофий (tüz – «текислик», köl – «кўл»), дипломатик (bek, yаğï – «душман») ва касб-ҳунарга оид лексик бирликларнинг қўлланиш доираси, уларнинг ясалиш хусусиятларига оид илмий хулосалардан  ФА-Ф1-Г003 рақамли «Ҳозирги қорақалпоқ тилида функционал сўз ясалиши» мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 4 ноябрдаги 89-03-4403-сон маълумотномаси). Натижада тарихий деривациянинг замонавий туркий тиллар, ҳозирги қорақалпоқ тилида функционал сўз ясалишидаги ўрнини аниқлашга эришилган; 
аzаq (оёқ), аz- (адашмоқ, янглишмоқ), аčï- (ачимоқ), adl (адолат), al- (олмоқ), аrïğsïz (ифлос, нопок), baxšiš (бағишлов), baqāsiz (бақосиз), bek (бек), dinar (пул бирлиги), esiz – yavuz (ёмон) каби сўзларнинг функционал-семантик хусусиятларига доир илмий-назарий хулосалардан ФА-Ф1-Г041 рақамли «Ўзбек тили лексикаси ва терминологиясининг мустақиллик даври тараққиётини тадқиқ этиш» мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил  4 ноябрдаги 89-03-4403-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек тили луғат таркиби, Алишер Навоий асарларида ифодаланган сўзларнинг лексик-семантик тараққиётини аниқлашда ҳамда ўзбек тилининг бой ифода имкониятларини кўрсатишда муҳим манба вазифасини ўтаган;
«Ҳибатул ҳақойиқ» достонида қўлланилган лексик бирликларнинг генеологик, семантик ва функционал-стилистик хусусиятларига доир илмий-назарий хулосалардан ФА-А1-Г007 рақамли «Қорақалпок нақл-мақоллари лингвистик тадқиқот объекти сифатида» мавзусидаги амалий лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил  4 ноябрдаги 89-03-4403-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳада қўлланилган тил бирликларининг тарихий-этимологик ва услубий жиҳатларини ёритишга хизмат қилган;
асарда қўлланилган иқтисодиёт, молия терминларининг (učuz – «арзон», dinar – «динор» (пул бирлиги), аrqïš – «карвон», аsïğ – «фойда» bek – «бек, амир», qaravaš – «чўри, хизматкор», tawar – «тавар, мол») структур ва лингвостатистик хусусиятлари, маъно тараққиётига доир илмий хулосалардан ОТ-А1-018 рақамли «Ўзбек тили ва унинг таржимаси билан электрон ва банк-молия терминларининг кўп тилли луғатларини яратиш» мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 4 ноябрдаги 89-03-4403 сон маълумотномаси). Натижада соҳага оид терминларининг корпус таҳлили муаммоларини тавсифлашда, таълим соҳаси терминалогиясининг тадрижий такомилини кўрсатишга асос бўлган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish