Ганиева Шодия Азизовнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбек фразеологизмлари структураси (шаклий ва мазмуний моделлаштириш)», 10.00.01–Ўзбек тили (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.PhD/Fil2.

Илмий раҳбар: Усманова Шоира Рустамовна, филология фанлари доктори.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, PhD.27.06.2017.Fil.05.02.

Расмий оппонентлар: Маҳмудов Низомиддин Мамадалиевич, филология фанлари доктори, профессор; Маматов Абдимурод  Эшонкулович, филология фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: фразеологизмларнинг маъно тузилиши, уларнинг семантик-структур ва шаклий-синтагматик хусусиятларини ёритиб бериш ҳамда моделлаштириш асосларини белгилашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

фразеологизмларнинг барқарор бирликлар системасидаги дифференциал семалари белгиланган, лексик маъно ва фразеологик маъно ўртасидаги изоморфлик аниқланган;

фразеологизмларнинг категориал маънолари ёритиб берилган ва уларнинг мазмуний симметрик-асимметрик муносабати кўрсатилган;

моделлаштириш тилнинг барча сатҳларига татбиқ этиладиган универсалия эканлиги исботланган;

маълум белгилар асосида бирлашган фраземаларни аниқлаш орқали уларни шаклий ва мазмуний моделлаштириш асослари белгиланган;

фразеологик қуршов доирасида фразеологик ва лексик маъно ҳамкорлиги ёритиб берилган;

ўзбек тилидаги фразеологик бирликларнинг субъект, объект, темпорал, локал, каузал, мақсад ва миқдор валентликлари аниқланган ҳамда уларнинг моделлаштиришдаги ўрни асосланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:

Ўзбек тилидаги фразеологик бирликларни семантик-структур тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:

тадқиқот давомида илмий асосланган бош, кўз, бўйин, оғиз, қўл, оёқкаби фразеологик бирликлар учун таянч компонент бўлган лексемаларнинг маъноларини изоҳлашда, шунингдек ота, она, опа, ака; кунгабоқар, дарахткаби лексемалар изоҳларидан фразеологик маъно тузилиши билан лексик маъно тузилиши ўртасидаги ўхшашлик ва фарқларни аниқлашда ФА-Ф1-ГО41 рақамли «Ўзбек тили лексикаси ва терминологиясининг мустақиллик даври тараққиётини тадқиқ этиш» (2012–2016 йй.) фундаментал илмий лойиҳасининг «Ўзбек тили лексикасининг мустақиллик даври тараққиётини тадқиқ этиш» йўналишида фойдаланилган (Фан ва технологияларни ривожлантиришни мувофиқлаштириш қўмитасининг 2017 йил 15 майдаги ФТК-0313/520-сон маълумотномаси). Илмий натижалар асосида лексик маъно ва фразеологик маъно ўртасидаги изоморфлик аниқланган, луғавий бирликларнинг маънолари бойиган, изоҳлари мукаммаллашган;

фразеологик бирликлар тилнинг эстетик вазифасини кучайтиришдаги ўрни хусусида олинган натижалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «Madaniyat va ma’rifat» телеканали ДУКда 2015 йилда эфирга узатилган «Тил зийнати» кўрсатувини тайёрлашда манба сифатида фойдаланган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «Madaniyat va ma’rifat» телеканали ДУКнинг 2017 йил 2 августдаги 02-17/620-сон маълумотномаси). Мазкур манбалар кўрсатувнинг илмий далилларга бой ва оммабоп бўлишини таъминлаган;

фразеологизмларнинг бадиий тилни бойитишдаги ўрни, халқчиллиги, айниқса, урф-одатларда намоён бўлиши бўйича эришилган натижалардан Фарғона вилоят телерадиокомпаниясининг 2015–2016 йилларда «Очиқ мулоқот», «Замондош», «Адабий муҳит», «Қадрият», «Маънавият – қалб кўзгуси» кўрсатувлари ҳамда  «Маънавият», «Зиё масканларида»  номли радиоэшиттиришларида кенг фойдаланилган (Фарғона вилоят телерадиокомпаниясининг 2017 йил 22 июлдаги 367-сон маълумотномаси). Натижада ушбу телекўрсатувлар ва эшиттиришлар учун тайёрланган материалларнинг халқчиллиги ортиб, улар мазмунан мукаммаллашган.