Каримова Зулнура Ғуламқодировнанинг фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек ва инглиз тилларида сўз-гапларнинг социопрагматик хусусиятлари”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.3.PhD/Fil588.
Илмий раҳбар: Қурбонова Мухаббат Матякубовна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.19.01 (бир марталик).
Расмий оппонентлар: Садуллаева Нилуфар Азимовна, филология фанлари доктори, доцент; Бобокалонов Рамазон Ражаббоевич, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек ва инглиз тилларидаги сўз-гапларнинг социопрагматик хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек ва инглиз тилларининг вой, ола, ҳа, йўқ, айланай, ўргилай, урра, раҳмат, илтимос, салом, вой худойим, астағфирулло, иншооллоҳ, албатта, вой ўлай, жувонмарг/oh, oh my, yes, no, hurrah, thanks, please, hello, oh my God, my goodness, gosh, damn, shit, hell, yay, wow, ok, congrats, well, ouch каби сўз-гаплар тизими ва бу тизимдан жой олган бирликларнинг ижтимоий хусусиятлари, нутқий актларни ҳосил қилиши, уларда тагмаъно ва пресуппозициянинг ифодаланиши, социопрагматик тўсиқнинг юзага келиши ва коммуникатив мақсаднинг бевосита ва билвосита ифодаланиши каби социопрагматик хусусиятлари илк маротаба қиёсий таҳлил асосида очиб берилган;
ўзбек ва инглиз тилларидаги сўз-гапларнинг социал (гендер ва ёшга кўра) хосланиш масаласида ўргилай, ўргилиб кетай, онанг (холанг, амманг) ўргилсин, айланай, айланиб кетай, онанг айлансин, жоним тасаддуқ қуллуқ каби миллий-маданий жиҳатдан ўзбек тилидаги баъзи эркалашни билдирувчи сўзлар, дуолар, мурожаат бирликлари, жувонмарг бўлгур, қарчинингдан қийилгур каби қарғиш сўз-гаплари инглиз тилида лакуналар эканлиги асосланган;
ҳар икки тилда сўз-гапларнинг локутив, иллокутив, перлокутив нутқий акт турларини ҳосил қила олиши ҳамда сўз-гапларни қиёсий ўрганиш асосида ўзбек ва инглиз тилларининг структур-семантик тузилишидаги буйруқ, илтимос, талаб қилиш каби прагматик маънолар ифодаланган нутқий акт турларида перлокуциянинг амал қилиши инглиз тилига қараганда ўзбек тили сўзлашув нутқида кучлироқ эканлиги аниқланган;
ўзбек ва инглиз тилларидаги сўз-гапларда тагмаъно, пресуппозиция, социопрагматик тўсиқ, коммуникатив мақсад, ижтимоий муносабат тамойилининг ифодаланиши билан боғлиқ умумий жиҳатлар ўзбек тилидаги Хўш? инглиз тилидаги Well? сўз-гапларининг тагмаъноларини қиёслаш орқали, фарқли жиҳатлари эса ўзбек тилидаги суҳбатдошига ҳурмат нуқтаи назаридан“Йўқ” инкор сўз-гапи ўрнида қўлланувчи “Раҳмат” сўз-гапи (инглиз тилида бу маънода тўғридан тўғри No ёки No, thanks бирликлари ишлатилади) таҳлили орқали очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек ва инглиз тилларида сўз-гапларнинг социопрагматик хусусиятларини тадқиқ этиш бўйича олинган натижалар асосида:
талабаларнинг тил ўрганиш жараёнида сўз-гапларни оғзаки нутқда қўллаш компетенцияларини ривожлантиришга кўмаклашувчи тадқиқот натижалари асосида тайёрланган “Ўзбек ва инглиз тилидаги сўз-гапларнинг изоҳли луғати”дан Эрасмус + дастурининг “Project 598340-EPP-1-2018-1-ES-EPPKA2-CBHE-JP University Cooperation Framework for knowledge Transfer in Central Asia and China (UNICAC)” номли халқаро лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 25 сентябрдаги 89-03-3549-сон маълумотномаси). Натижада талабаларнинг тил ўрганиш жараёнида сўз-гаплардан оғзаки нутқда кенг фойдаланиш имконияти яратилган;
инсон феъл-атвори, табиат ва миллий тимсоллар тасвирини ёритиш, эркак ва аёллар нутқига хос хусусиятларни изоҳлаш ҳамда миллий тимсоллар тасвирининг тарихий тараққиёт босқичларидаги тадрижий такомилига доир илмий хулосалардан ИОТ-2019-42 рақамли “Ўзбек ва инглиз тилларининг электрон (инсон қиёфаси, феъл-атвори, табиат ва миллий тимсоллар тасвири) поэтик луғатини яратиш” (2019-2020) мавзусидаги инновацион лойиҳанинг назарий қисмида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 5 ноябрдаги 89-03-4453-сон маълумотномаси). Натижада луғатда инсон феъл-атвори, табиат ва миллий тимсоллар тавсифи янада мукаммаллашган.
хорижий журналда (EPRA International Journal of Multidisciplinary Research (IJMR) - Peer Reviewed Journal) нашр этилган “Classification of Uzbek and English Interjections according to the age” (Özbekçe ve ingilizce ünlemlerinin yaşa göre sınıflandırılması) номли мақоладаги ўзбек ва инглиз тилларидаги ундов сўз-гапларнинг ёшга кўра таснифланишига оид илмий хулосалардан Niğde Ömer Halisdemir университетининг “Чоғдош турк лаҳчалари ва адабиётлари” бўлимидаги талабаларга ўзбек тили дарсларида фойдаланилган (Niğde Ömer Halisdemir университети “Чоғдош турк лаҳчалари ва адабиётлари” бўлимининг 2020 йил 22 декабрдаги маълумотномаси). Натижада талабаларнинг ўзбек ва инглиз тилларидаги ундов сўз-гапларнинг ёшга кўра таснифига оид билим ва кўникмалари ошишига хизмат қилган.
ўзбек ва инглиз тилларида сўз-гапларнинг социопрагматик хусусиятлари тадқиқига оид илмий-назарий хулосалардан “Ўзбекистон” телеканалининг “Тилга эътибор”, “Муносабат” номли кўрсатувларида фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканалининг 2020 йил 9 октябрдаги 01-13-940-сон маълумотномаси). Натижада эркак ва аёллар томонидан салбий баҳо ифодаловчи сўзларнинг ўзлаштирилишида ижтимоий муҳит, хусусан, оилавий муҳитнинг ўрни ҳақидаги масалалар илмий асосланган.
