Бегимқулова Лайло Машрабовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “XV аср бошларида Мовароуннаҳрда ҳокимият учун кураш (кучлар нисбати ва натижалар таҳлили)”, 07.00.01 – Ўзбекистон тарихи (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.4.PhD/Tar528.
Илмий раҳбар: Усмонов Баҳриддин Аҳмедович, тарих фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат университети, DSc.03/31.12.2020.Таr.60.01.
Расмий оппонентлар: Абдуллаев Музробжон Ғуломжонович, тарих фанлари доктори; Мадраимов Абдумажид Абдураимович, тарих фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади 1405–1409 йилларда Мовароуннаҳрда кечган ҳокимият учун кураш тарихи, тахтга даъвогар шаҳзодалар ўртасидаги кучлар нисбати ва натижаларни келтириб чиқарган омилларни очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
валиаҳд шаҳзода Мирзо Муҳаммад Султон вафотидан сўнг темурий шаҳзодалар ўртасида бошқарувчилик қобилияти, ижтимоий-сиёсий ва ҳарбий мавқеи билан бошқалардан кескин ажралиб турадиган яққол етакчи кўзга ташланмаганлиги очиб берилган ҳамда шу сабабли Амир Темур валиаҳд тайинлаш масаласига жиддий эътибор қаратганлиги исботланган;
тахт учун даъвогар шаҳзодалар ўртасидаги кучлар нисбати таҳлил этилиб, бошқарувдаги тажрибаси ва ёши катталиги билан Мирзо Пир Муҳаммаднинг, йирик амирлар, ҳарам аҳли ва диний уламолар ўртасидаги мавқеининг юқорилиги сабабли Мирзо Шоҳрухнинг, Хитой юришига жалб қилинган қўшиннинг катта қисмини бошқараётганлиги, ҳокимият учун кураш жараёнида пойтахтга яқин бўлганлиги учун Халил Султоннинг имкониятлари юқори эканлиги далилланган;
Халил Султон лашкарининг катта қисмини ташкил этган қаро тоторлар ва ироқликларнинг Мовароуннаҳрдан Кичик Осиё ҳамда Ироққа қайтиши уларга нисбатан сиёсий ҳамда молиявий эътиборнинг пасайиши, 1406-1407 йилларда Мовароуннаҳрда юз берган қаҳатчилик сабабли 3 босқичда амалга ошганлиги аниқланиб, бу ҳолат унинг мавқеини заифлашувига катта таъсир қилганлиги асосланган;
Халил Султоннинг давлат бошқарувидаги хатолари, хусусан, амирлар Шайх Нуриддин ва Худойдод Ҳусайнийга қарши курашда муваффақиятга эриша олмаганлиги Мовароуннаҳрда Мирзо Шоҳрух ҳокимиятининг ўрнатилиши учун қулай шароит яратганлиги кўрсатиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. XV аср бошларида Мовароуннаҳрда ҳокимият учун кураш (кучлар нисбати ва натижалар таҳлили) муаммосини тадқиқ этиш бўйича олинган илмий хулоса ва таклифлар асосида:
валиаҳд шаҳзода Мирзо Муҳаммад Султон вафотидан сўнг темурий шаҳзодалар ўртасида бошқарувчилик қобилияти, ижтимоий-сиёсий ва ҳарбий мавқеи билан бошқалардан кескин ажралиб турадиган яққол етакчи кўзга ташланмаганлиги сабабли Амир Темур валиаҳд тайинлаш масаласини ортга суриб борганлиги, тахт учун даъвогар шаҳзодалар ўртасида бошқарувдаги тажрибаси ва ёши катталиги билан Мирзо Пир Муҳаммаднинг, йирик амирлар, ҳарам аҳли ва диний уламолар ўртасидаги мавқеининг юқорилиги сабабли Мирзо Шоҳрухнинг, Хитой юришига жалб қилинган қўшиннинг катта қисмини бошқараётганлиги, ҳокимият учун кураш жараёнида пойтахтга яқин бўлганлиги учун Халил Султоннинг имкониятлари юқори эканлиги каби илмий натижалари асосида тайёрланган мақолалардан ҳамда Мовароуннаҳр тарихи тўғрисида маълумот берувчи ўрта асрларга оид форс тилидаги тарихий асарларнинг электрон нусхалари каби музей ҳужжатлар фондига тақдим этилган маълумотлардан Фарғона вилояти тарихи ва маданияти давлат музейи экспозициясини шакллантиришда фойдаланилган (Маданият вазирлигининг 2020 йил 23 декабрдаги 01-12-10-5681-сон маълумотномаси). Тақдим этилган материаллар музей фондини янги маълумотлар билан бойитишга, экспозицион режалар тузишга, кўргазмалар ташкил этишга, илмий-оммабоп маълумотлар яратишга, уларни илмий жиҳатдан бойитишга манба сифатида хизмат қилган;
Қаро тоторлар ва ироқликларнинг Мовароуннаҳрдан Кичик Осиё ҳамда Ироққа қайтиши 3 босқичда амалга ошганлиги аниқланиб, бу ҳолат Халил Султон мавқеининг заифлашувига катта таъсир қилганлиги, унинг давлат бошқарувидаги хатолари, амирлар Шайх Нуриддин ва Худойдод Ҳусайнийга қарши курашда муваффақиятга эриша олмаганлиги Мовароуннаҳрда Мирзо Шоҳрух ҳокимиятининг ўрнатилиши учун қулай шароит яратганлиги каби илмий хулосалардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “O’zbekiston tarixi” телеканалининг “Тақдимот” кўрсатуви сценариясини шакллантиришда фойдаланилган (“O’ZBEKISTON” TELERADIOKANALI” ДУКнинг 2021-йил 16-февралдаги 02-10-230 сон маълумотномаси). Натижада кўрсатувнинг бирламчи тарихий манбалар асосидаги илмий далил ва XV аср бошларида Мовароуннаҳрда кечган тарихий жараёнларга оид янгиликлар билан бойитилиши таъминланган.