Тешабаев Шерзод Алижановичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ғўза-ғалла навбатлаб экиш тизимида бегона ўтларга қарши самарали кураш технологиясини такомиллаштириш”, 06.01.01 – Умумий деҳқончилик. Пахтачилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.2. PhD/Qx84.
Илмий раҳбар: Махмудов Обиджон Махмудович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институти, PhD.05/30.10.2020.Qx.126.01.
Расмий оппонентлар: Ибрагимов Одилжон Олимжонович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Ризаев Шухрат Худойбердиевич, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ҳодим.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Андижон вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида ғўза-ғалла навбатлаб экиш тизимида ғўза ва кузги буғдой экинлари парваришланаётган майдонларда учрайдиган бегона ўтларга қарши уйғунлашган (тупроққа асосий ишлов бериш усуллари билан бирга гербицидларни қўллаш) ҳолда курашишда экинлардан юқори ва сифатли ҳосил етиштиришни таъминлайдиган агротехнологияни такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Андижон вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида ғўза-ғалла навбатлаб экиш тизимида бегона ўтларга қарши уйғунлашган курашнинг ғўза даласидаги бир йиллик бегона ўтларни камайишига таъсири 84,1% дан 85,7% гача, кўп йиллик бегона ўтларга таъсири эса 79,4% дан 81,1% гача, кузги буғдой даласида эса бир йиллик бегона ўтларга кейинги таъсири 84,3% дан 92,8% гача, кўп йиллик бегона ўтларнинг камайишига таъсири 54,2% дан 66,7% гача бўлиши исботланган;
ғўза ва кузги буғдой экинлари парваришланаётган майдонлардаги бегона ўтларга қарши уйғунлашган курашнинг тупроқнинг агрофизик хоссаларидан, тупроқнинг ҳажм оғирлигини 0,02 г/см3 камайиб, ғоваклиги 0,86% га, тупроқнинг сув ўтказувчанлиги 43,7 м3/га гача ҳамда тупроқ донадорлиги 1,5% гача яхшиланиши исботланган;
ғўза ва кузги буғдой экинларини парваришлаш учун тупроқни икки ярусли плуг билан 28-30 см чуқурликда шудгорлаб ҳамда ғўза қатор орасига 15-20 см чуқурликда культиватор билан ишлов бериб, гербицидлар қўлланилганда экинларининг ўсиши, ривожланиши, ҳосилдорлиги ҳамда сифат кўрсаткичларига ижобий таъсири аниқланган;
ғўза ва кузги буғдой экинлари парваришланаётган майдонлардаги бегона ўтларга қарши тупроққа ишлов бериш усуллари билан бирга қўлланилган гербицидларни пахта ва кузги буғдой етиштиришда юқори иқтисодий самара бериши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Андижон вилоятининг оч тусли бўз тупроқлари шароитида ғўза ва кузги буғдой экинлари парваришланаётган майдонларидаги бир ва кўп йиллик бегона ўтларга қарши шудгорлаш усуллари ва гербицидларни қўллаш бўйича олиб борилган илмий тадқиқот натижалари асосида:
пахтачилик ҳамда ғаллачиликка ихтисослашган фермер хўжаликлари учун «Бир йиллик ва кўп йиллик бегона ўтларга қарши тупроққа ишлов бериш усуллари ва гербицидларни қўллаш бўйича» тавсиянома тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 7 декабрдаги 02/025-4225-сон маълумотномаси). Ушбу тавсиянома вилоят ва туман қишлоқ хўжалиги соҳаси ходимлари учун фермер хўжаликларида бегона ўтларга қарши курашишда қўлланма сифатида кенг фойдаланилмоқда.
бегона ўтларга қарши пахта майдонларини икки ярусли омоч билан 28-30 см чуқурликда шудгорлаб, Стомп 33 % э.к. 2,0 л/га меъёрда қўллаш технологияси Андижон вилоятининг Қўрғонтепа туманида жами 120 гектар (пахта майдонларида 60 гектар, ғалла майдонларида 60 гектар), Жалақудуқ туманида жами 150 гектар (пахта майдонларида 75 гектар, ғалла майдонларида 75 гектар) майдонларда жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 7 декабрдаги 02/025-4225-сон маълумотномаси). Натижада бир йиллик бегона ўтлар 85-90 % гача камайиб, пахта ҳосилдорлиги 3-4 ц/га ортган, рентабеллик даражаси 40% бўлишига эришилган;
кузги буғдой майдонларида учрайдиган бир йиллик бегона ўтларга қарши курашишда ғўза қатор орасига культиватор ёрдамида 15-20 см чуқурликда ишлов бериб, ғалланинг тупланиш даврида Гранстар-75 ДФ гербицидини қўллаш технологияси Андижон вилоятининг Қўрғонтепа туманида жами 120 гектар (пахта майдонларида 60 гектар, ғалла майдонларида 60 гектар), Жалақудуқ туманида жами 150 гектар (пахта майдонларида 75 гектар, ғалла майдонларида 75 гектар) майдонларда жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 7 декабрдаги 02/025-4225-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида далалардаги ҳар хил биологик хусусиятга эга бўлган бир йиллик бегона ўтларни 85-90 % гача камайиб, кузги буғдой дон ҳосили 4 ц/га ортиб, рентабеллик даражаси эса 35 % ни ташкил этган.