Бердибаев Абат Султамуратовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Қорақалпоғистон йиртқич сут эмизувчилари (Mammalia: Carnivora) гельминтлари», 03.00.06 – Зоология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам B2020.2.PhD/B194.
Илмий раҳбар: Шакарбоев Эркинжон Бердикулович, биология фанлар доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Нукус давлат педагогика институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Зоология институти, DSc.02/30.12.2019.B.52.01.
Расмий оппонентлар: Эшова Холиса Саидовна, биология фанлари доктори, доцент; Рузиев Бахтиёр Хушмуродович, биология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Қорақалпоғистоннинг йиртқич сут эмизувчилар гельминтлари фаунаси ва зооантропоноз қўзғатувчилар турларини аниқлаш ҳамда гельминтоз касалликларини олдини олиш чораларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Қорақалпоғистон худуди йиртқич ҳайвонлар гельминтлари замонавий ҳолати таҳлил қилиниб, 3 тип, 4 синф, 13 туркум, 25 оила, 39 авлодга мансуб 53 турлари қайд этилиб, уларнинг 44 тури биогельминтлар, 9 тури геогельминтларга мансублиги аниқланган;
илк бор МДҲ мамлакатлари фаунаси учун Dipetalonema sp. тури, Қорақалпоғистон фаунаси учун эса, цестодаларнинг 4, нематодаларнинг 7 тури аниқланган;
илк бор Қорақалпоғистон ҳудудида бўрсиқларда 16, бўриларда 22, чиябўриларда 25, қамиш мушукларида 27, тулкиларда 40 та гельминт турлари қайд этилган бўлиб, йиртқич сут эмизувчилар замонавий гельминтофаунистик комплексларининг шаклланишида тулки эпизоотологик нуқтаи назаридан етакчилик қилиши аниқланган;
йиртқич сутэмизувчиларнинг умумий зарарланиши 50,4% ташкил этиб, трематодозлар билан зарарланиши 3,5%, цестодозлар – 15,5%, акантоцефалёзлар – 4,2 ва нематодозлар билан зарарланиши - 27,1% ташкил этиши очиб берилган;
йиртқич ҳайвонларнинг гельминтлар билан зарарланишининг энг юқори кўрсатгичи куз даврида (63,5%), кейин ёз (55,7%), қиш (46,3%) ва баҳор (24,4%) мавсумларида қайд этилиб, ҳайвонларнинг зарарланиши баҳорга нисбатан кузда 2,6 бараварга ошиши асосланган.
йиртқич сутэмизувчилар ва уларнинг гельминтлари ўртасида биоценотик алоқалар амалга ошиши аниқланган ҳамда Қорақалпоғистон худудида табиий ва антропоген омиллар таъсири остида йиртқичлар гельминтофаунистик комплексларининг шаклланиш йўллари асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Қорақалпоғистон йиртқич сут эмизувчилари (Mammalia: Carnivora) гельминтлари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
уй ва ёввойи йиртқич сут эмизувчи ҳайвонлари дирофиляриозлари ва уларнинг олдини олиш бўйича ишлаб чиқилиган чора-тадбирлар Қорақалпоғистон Республикаси ветеринария амалиётига жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитасининг 2021 йил 5 январдаги 33/04-03-сон маълумотномаси). Натижада, Бўзатов, Кегейли ва Қанликўл туманлари хўжаликларида итларнинг дирофиляриоз билан зарарланиши кескин камайтириш имконини берган;
Қорақалпоғистон худудида йиртқич ҳайвонлар дирофиляриозининг олдини олиш бўйича чора-тадбирлар Қорақалпоғистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг амалиётига жорий қилинган (Қорақалпоғистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2021 йил 4 январдаги 01/02-сон маълумотномаси). Натижада, дирофиляриоз қўзғатувчиси билан итларнинг зарарланиш даражаси камайтириш ва касаллик қўзғатувчисининг одамларга узатилиш занжирини узиш имконини берган;
Қорақалпоғистон Республикасининг йиртқич ҳайвонлари гельминтларининг 2 тип, Cestoda ва Nematoda синфларига мансуб 24 турдан иборат намуналари республикада етакчи бўлган «Зоология коллекцияси» ноёб объектига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2021 йил 12 январдаги 4/1255-92-сон маълумотномаси) Натижада, намуналар ёввойи сут эмизувчилар гельминтлари фондини бойитган ва гельминтлар турлари хилма-хиллигини аниқлаш ҳамда систематик таҳлил қилиш имконини берган.