Raxmankulov Murod Said-Akbarovichning

fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): «Seleksiyaning yangi usullaridan foydalangan holda g‘o‘zaning G. hirsutum L. turiga mansub tezpishar, yuqori hosilli nav va tizmalarini yaratish», 06.01.05–Seleksiya va urug‘chilik (qishloq xo‘jaligi fanlari).

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.1.DSc/Qx4.

Ilmiy maslahatchi: [Kim Robert Grigor`evich], qishloq xo‘jaligi fanlari doktori.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Paxta seleksiyasi, urug‘chiligi va etishtirish agrotexnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent davlat agrar universiteti, DSc.27.06.2017.Qx.13.01.

Rasmiy opponentlar: Rizaeva Safiya Mamedovna,biologiya fanlari doktori, professor; Ergashov Ibroxim Toshkentovich, qishloq xo‘jaligi fanlari doktori, professor; Massino Igor` Vsevolodovich,qishloq xo‘jaligi fanlari doktori, professor.

Etakchi tashkilot: O‘zbekiston Milliy universiteti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.

II. Tadqiqotning maqsadi: g‘o‘za kallus hujayralariga NaCIlik selektiv ozuqalar ta’sirini o‘rganish, seleksiyaning noan’anaviy usullar yordamida amfidiploidlarni olish, molekulyar testlardan foydalanib nisbatan gomozigot oila va tizmalarni aniqlash hamda tezpishar, qimmatli-xo‘jalik belgilar majmuasiga ega bo‘lgan tizma va navlarni yaratishdan iborat.

III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

ilk bor NaCllik selektiv ozuqalarda hujayra seleksiyasi olib borilib, laboratoriyada in vitro sharoitida seleksion materialni xloridli sho‘rlanishga chidamliligini baholashning uslubi ishlab chiqilgan;

embriokul`tura usuli orqali amfidiploidlarni olish sxemasi ishlab chiqilgan;

har xil xromosomali G. hirsutum L., G. raimondii Ulbr., G. thurberi Tod., G. anomalum Waw., G. sturtii F.Müell., G. davidsonii Kell., G. harknessii Brand. turlar orasida amfidiploidlar va ularning bekkross avlodlari G. sturtii F.Müell., G. raimondii Ulbr., G. harknessii Brand., G. aridum Skov., G. triphyllum Horch. turlar ishtirokida yaratilgan;

molekulyar markerlar asosida tezpishar, viltga bardoshli va genotipik bir xil bo‘lgan g‘o‘zaning oila va tizmalari yaratilgan;

V.dahliae va F.oxysporum  vilt patogenlarining izolyatlari bilan o‘simliklarni inokulyasiya qilish asosida tezpishar, yuqori hosildor, vilt bilan zararlanishga majmuaviy bardoshli yangi g‘o‘za tizmalari yaratilgan.

IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:

G‘o‘za seleksiyasi va urug‘chiligi bo‘yicha olib borilgan ilmiy-tadqiqotlar natijalari asosida:

qimmatli-xo‘jalik belgilar majmuasiga ega bo‘lgan Istiqlol-14, Istiqlol-13, Mang‘it-1, Mang‘it-2, S-2118, S-2119 g‘o‘za navlari yaratilgan. Istiqlol-14 g‘o‘za navi 2013 yildan Andijon viloyati bo‘yicha istiqbolli deb topilgan va 2016 yildan ushbu viloyatga rayonlashgan va 680 gektar maydonga ekilgan. Ushbu nav 2016 yilda Surxondaryo viloyati bo‘yicha Davlat reestriga istiqbolli nav sifatida kiritilib jami 700 gektardan ortiq maydonga ekilgan (Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligining 2017 yil 15 fevraldagi 02/20-92-son ma’lumotnomasi). Bunda Andijon viloyatining Xo‘jaobod va Ulug‘nor tumanlaridagi fermer xo‘jaliklari tomonidan 2016 yilda Istiqlol-14 g‘o‘za navidan har gektaridan o‘rtacha 31,0–34,0 sentnerdan hosil olinib, rentabellik darajasi 16–20 foizini tashkil qilgan;

Mang‘it-1 g‘o‘za navi 2015 yilda Qoraqalpog‘iston Respublikasi Amudaryo tumanida 257 gektar maydonda joriy etilgan (Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligining 2017 yil 15 fevraldagi 02/20-92-son ma’lumotnomasi). Mang‘it-2 va S-2119 navlari navdorligini aniqlash uchun 2017 yilda gruntnazoratiga beriladi.