Эргашев Илҳом Юлдашевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Немисча ўзлашмаларнинг социолингвистик ва структур-семантик тадқиқи (ҳозирги ўзбек тили материаллари асосида)”, 10.00.11 – Тил назарияси. Амалий ва компьютер лингвистикаси.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.2.PhD/Fil.926.
Илмий раҳбар: Равшанов Маҳмуд, филология фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Навоий давлат кончилик институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Умархўжаев Мухтар Ишанхўжаевич, филология фанлари доктори, профессор; Искандарова Шарифа Мадалиевна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: Наманган давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқот мақсади ўзбек тилида немисча ўзлашма қатлам лексемаларининг лисоний ва социолингвистик хусусиятларини ўрганиш ҳолати ҳамда уларнинг динамикаси ва тараққиётидаги асосий тамойилларни ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек тилидаги немисча ўзлашмаларнинг структур ва семантик хусусиятлари фалсафа, семиотика, мантиқ ҳамда когнитологиядаги илмий хулосалар асосида лексик олинмаларнинг структур, семантик, когнитив ва этнолингвистик белгилари аниқланган;
ўзбек тилидаги немисча лексемаларда семантик силжишлар, хусусан, маъно кенгайиши, торайиши, ўзгаришига хос семантик деривация муаммолари ечимига оид амалий, идеографик ҳамда лексикографик тавсиялар ишлаб чиқилган;
ўзлашма қатлам лексемаларининг ижтимоий омиллари тавсифида интернационализмлар, экзотик лексика, регионализмлар, этнонимизмлар, варваризмлар, реалий каби ўзлашма қатлам лексемаларининг лисоний-ижтимоий асослари далиллланган;
ўзбек тилидаги немисча ўзлашма қатлам лексикасининг ўсиш динамикасидаги ўзгаришларнинг лексикографик ҳамда терминологик мезон ва параметрлари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек тили лексикографияси ва терминографиясидаги немисча ўзлашма сўзларни тадқиқ этиш асосида:
ўзбек тилидаги немисча лексемаларда семантик силжишлар, хусусан, маъно кенгайиши, торайиши, ўзгаришига хос семантик деривация муаммолар ечимига оид хулосалардан БВ-Ф2-010 рақамли “Кон ускуналари деталларини термоциклик ишлов бериш технологиясини ишлаб чиқиш ва илмий асослаш” мавзусидаги фундаментал лойиҳа доирасида кончилик институтида деталларни ишлаб чиқишда терминологик изоҳлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 89-04-1857-сон маълумотномаси). Натижада немисча ўзлашма қатлам лексик бирликлари маъно ва изоҳларидан фойдаланиш имконияти кенгайган;
ўзбек тилидаги немисча ўзлашмаларнинг структур ва семантик хусусиятлари фалсафа, семиотика, мантиқ ҳамда когнитологиядаги илмий хулосалар асосида бу каби лексик олинмаларнинг структур, семантик, когнитив ва этнолингвистик белгиларига оид хулосалардан БВ-Ф2-010 рақамли “Кон ускуналари деталларини термоциклик ишлов бериш технологиясини ишлаб чиқиш ва илмий асослаш” мавзусидаги фундаментал лойиҳа доирасида кончилик институтида кон ускуналари деталларини термоциклик ишлов бериш технологиясини ишлаб чиқиш ва илмий асослашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 89-04-1857-сон маълумотномаси). Натижада деталлар ишлаб чиқишда аниқ ўлчовларни белгилашга эришилган.
ҳозирги ўзбек тилида немисча ўзлашмалар юзасидан олинган илмий натижалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси тизимидаги “Navoiy” телеканалининг “Тил – миллат кўзгуси”, “Давлат тили ва таълим тараққиёти”, “Давлат тили тараққиётида термин, терминология ва номенклатура” каби кўрсатувлар сценарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси тизимидаги “Navoiy” телеканалининг 2019 йил октябрдаги 3082-сон маълумотномаси). Натижада мазкур кўрсатувлар илмий-назарий маълумотлар билан бойитилиб, уларнинг илмий-маърифий савиясини ошириш имконини берган.