Турниязова Шаҳноза Нигматовнанинг 
филология фанлари доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Матн деривациясида лексик воситаларнинг ўрни», 10.00.11 – тил назарияси. Амалий ва компьютер лингвистикаси.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.1.DSc/Fil126.
Илмий маслаҳатчи: Дадабоев Ҳамидулла  Арипович,  филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Ҳакимов Муҳаммад  Хўжахонович, филология фанлари доктори, профессор; Жуманазарова Гулжаҳон Умурзоқовна, филология фанлари доктори, профессор; Муродова Нигора Кулиевна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқот мақсади ҳозирги ўзбек тили материали асосида матн деривациясида лексик-морфологик воситаларнинг ўрни, шунингдек матн воқеланишининг деривацион хусусиятлари ҳамда унинг когнитив-прагматик масалалари талқинини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек тилшунослигида илк бор абзац, параграф ҳамда боблар катта макроматнларнинг ҳосила структураси эканлиги, бу структурада таянч восита етакчилик қилиши ёритилиб, уларнинг деривацион тамойиллари гап ва мураккаб синтактик қурилмаларнинг тамойилларидан оператор, операнд ҳамда дериватни аниқланиши билан фарқ қилиши исботланган;
макроматн компонентларининг ва умумий матн структурасининг радиал ва бевосита боғланишли нутқ маҳсули эканлиги, матн компонентларининг бундай боғланиши ҳосила структурани ташкил этиши,  бунда деривация оператори вазифасида келувчи лексик такрор, кириш сўз, сўз бирикмалари етакчилик қилиши далилланган;
макроматн таркибада бирдан ортиқ операторлар мавжуд бўлиши, бу ҳодиса эса деривацион жараёнда ҳосилалардан ҳосила шаклланишига олиб келиши аниқланган;
лексик воситалар билан бирга морфологик воситалар ҳам абзацлараро боғланишни юзага келтириши мумкинлиги ва бундай ҳолатларда улар супероператор мақомини олиши мисоллар асосида очиб берилган;
лексик, семантик, морфологик, синтактик воситалар матн деривациясида  асосий унсур эканлиги, уларнинг деривацион жараёнда оператор мақомида келиши исботланган.  
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Матн деривациясида лексик воситаларнинг ўрнини ўрганиш бўйича ишлаб чиқилган услубий ва амалий таклифлар асосида: 
матн деривациясида лексик, семантик, морфологик, синтактик воситаларнинг ўрни бўйича олинган илмий-назарий натижалар ОТ-Ф8-062  рақамли “Тил тараққиётининг деривацион қонуниятлари” мавзусидаги фундаментал тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 12 августдаги 89-03-2777-сон маълумотномаси). Натижада грант доирасида яратилган «Ўзбек тили деривацион синтаксиси» монографияси таркибига киритилган «Абзац ва унинг лингвистик мақоми», «Абзац – устпредикатив ҳодиса» «Абзац деривацияси»  каби фасллар деривацион жараёнда макроматнларнинг операторини аниқлаш ва унинг ўрнини белгилаш сингари назарий маълумотлар билан бойитилган;
макроматн компонентлари ҳамда умумий матн структурасининг деривацион хусусиятлари, деривация оператори вазифасида келувчи лексик такрор, кириш сўз, сўз бирикмалари етакчилик қилиши хусусидаги хулосалардан ОФ-Ф8-027 рақамли “Қўлёзма манбаларнинг миллий маънавий ва адабий мерос тарғиботидаги аҳамияти” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 11 декабрдаги 89-03-5203-сон маълумотномаси). Натижада мазкур лойиҳа доирасида олиб борилган тадқиқотларнинг таҳлил қисмида матннинг мураккаб қисмларини ёритиш ҳақидаги хулосаларнинг мукаммалашувига эришилган; 
лексик, семантик, морфологик воситаларнинг абзацлараро боғланишни юзашга келтириши мумкинлиги, бундай ҳолатларда улар супероператор мақомини олиши доир таклифлардан 5.1.17-рақамли “Шарқ мумтоз адабиётида комил инсон концепцияси” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 11 декабрдаги 89-03-5203-сон маълумотномаси). Натижада комил инсон ғояси билан суғорилган матнлар таркибида инсон тафаккури, унинг когнитив хусусиятлари таҳлили, матннинг прагматик кўрсатгичлари унинг деривацион хусусиятларини ёритиш орқали марказида комил инсон ғояси илгари сурилган матнларнинг шаклланиш механизмларини аниқлаш, комил инсон концепцияси билан боғлиқ матн компонентларининг ўзаро боғланиши, унда фрейм тушунчаси ҳамда унинг инсон омили билан боғлиқ жиҳатларини асослашга эришилган;
синтактик деривация тушунаси, синтактик семантика масаласи, муайян гапнинг ёхуд матннинг шаклланиши боғлиқ бўлган воқелик ҳақидаги инсон тафаккури доирасида воқеланувчи умумий мазмуний структура ҳақидаги ҳамда ушбу семантик таҳлил кўпроқ гапни ва гапдан катта бўлган бирликларни, аниқроғи,  мураккаб синтактик қурилма қолипидаги микроматнларни назарда тутишига доир таклиф ва тавсияларидан “Deutsch” (“Немис тили”) дарслигида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 12 августдаги 89-03-2777-сон маълумотномаси). Натижада дарсликдаги назарий фикрларнинг мазмун-мундарижаси кенгайиб, илмий-назарий қарашларларнинг мукаммал даражага етишига ҳисса бўлиб қўшилган;
матн деривациясида лексик воситаларнинг ўрнига бағишланган  тадқиқотнинг илмий натижалари Самарқанд давлат чет тиллар институти “5120200-Таржима назарияси ва амалиёти”, “5120100-филология ва тилларни ўқитиш”, “5111400-Хорижий тил ва адабиёт” бакалавриат таълим йўналишлари мутахассисликларининг малака талабларига сингдирилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 12 августдаги 89-03-2777- сон маълумотномаси). Натижада тегишли мавзулар мазмуни илмий-назарий далиллар билан бойитилган;
катта синтаксисга оид мулоҳазалар, синтактик семантика масаласига доир таклиф ва тавсияларидан “Theoretical English Grammar” (“Инглиз тилининг назарий грамматикаси”) номли дарслигида айрим мавзуларни ёритишда, шунингдек, гап структурасининг кенгайишига, синтактик қурилмаларда семантик боғланиш, микро- ва макроматнларга доир таклифлардан фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 12 августдаги 89-03-2777-сон маълумотномаси). Натижада мазкур дасликнинг матн назариясига оид қисмининг когнитив-прагматик хусусиятлари ҳамда гапнинг лингвистик мақоми тўғрисидаги маълумотлари назарий фикрлар билан бойитилган.