Муминова Дилшодахон Абдувахитовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий лаража бериладиган фан тармоғи): “Инглиз, рус ва ўзбек тилларида нон маҳсулотлари технологияси терминларининг лисоний хусусиятлари”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: №B 2019.2. PhD / Fil 874.
Илмий раҳбар: Маматов Абди Эшонқулович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон халқаро ислом академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон миллий университети, DSc.03/30.12.2019. Fil.01.10.
Расмий оппонентлар: Саъдуллаева Нилуфар Азимовна, филология фанлари доктори, доцент; Тухтаходжаева Наргиза Акмаловна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD)
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади нон маҳсулотлари технологияси терминологиясининг ўхшаш ва фарқли жиҳатларини инглиз, рус ва ўзбек тиллари мисолида очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
инглиз, рус ва ўзбек тилларидаги нон маҳсулотлари технологияси терминологиясининг этимологик хусусиятларини диахрон аспектда аниқлаш орқали терминларнинг мотивлашмаган ва қисман мотивлашган шаклли моделлари ишлаб чиқилган;
инглиз, рус ва ўзбек тилларидаги нон маҳсулотлари технологияси терминларининг лисоний манзарани яратишдаги таркибий тузилиши тил вакилларининг миллий, этник, тариxий, идеологик қарашларига асосланганлиги далилланган;
нон маҳсулотлари технологияси терминларининг семантик ва синтактик мотивлашганлиги, маъно кенгайиши, маъно торайиши, метафора ва метонимия асосида юзага келиши, терминлараро синонимия, антонимия ҳамда омонимия каби лисоний хусусиятлари аниқланган;
нон маҳсулотлари технологияси терминларини нон ёпиш саноати асбоб-ускуналари, хомашё, яримфабрикат ва тайёр маҳсулотлар хоссалари, нон пишириш жараёнларидаги чиқим ва нуқсонларни атовчи терминлар каби лексик-семантик гуруҳларга ажратиш орқали терминларнинг содда туб, содда ясама, қўшма ва бирикма терминлар тарзида ифодаланиши очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Инглиз, рус ва ўзбек тилларида нон маҳсулотлари технологияси терминологиясини қиёсий чоғиштирма планда ўрганиш асосида:
нон маҳсулотлари технологияси терминларининг хомашёларни ифодалаши билан боғлиқ изоҳлардан АМ-Ф3-2019081448-рақамли “Маҳаллий хом ашёлардан оқилона фойдаланиб, глютенсиз нон-булка маҳсулотлари тайёрлаш технологиясини ишлаб чиқиш, озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш чиқитларидан оқилона фойдаланиш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта-махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 24 ноябрдаги 89-03-4914-сон маълумотномаси). Натижада инглиз, рус ва ўзбек тилларида нон маҳсулотлари технологияси терминларининг умумтехник ва тармоқлараро ихтисосликда қўлланилиши, тор мутахассисликда ишлатилиши билан боғлиқ изоҳларнинг мукаммаллашуви ва конкретлашувига асос бўлган;
турли лингвистик ва маданий жамиятларда озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш концепцияларининг баъзи умумий хусусиятларини бирлаштирганлигини англаш мақсадида Indian Statistical Institute (Ҳиндистон)да бажарилган “Digitization and Documentation of Folk Language Data and Texts in West Bengal” 2013.S23.02.15 рақамли фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Indian Statistical институтининг 2020 йил 3 ноябрдаги 03.10.20-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳадаги таҳлиллар лисоний, социал-маданий ва геоиқлим ўзгаришлари бўйича бойиган, турли лингвомаданиятларга хос ибораларини расмийлаштиришга хизмат қилган;
нон маҳсулотлари технологияси терминларининг лингвомаданий хусусиятлари билан боғлиқ хулосалардан ФЗ-201912099- рақамли «Ўзбек фольклорининг ўзбек ва инглиз тилларидаги веб-сайти ва мультимедиа маҳсулотларини яратиш» мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта-махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 24 ноябрдаги 89-03-4914-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек фольклорида қўлланган нон маҳсулотлари номлари миллий-маданий изоҳлар билан бойитилган, лексикографик изоҳлари мукаммаллаштирилган;
нон маҳсулотлари технологияси термин ва термин элементларининг лексикографик ва концептуал таҳлиллари ҳамда уларда миллий-маданий хусусиятларнинг акс этишига доир хулосалардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон тарихи” телеканалида эфирга узатилган “Мавзу”, “Ўзбекистон” телеканалида эфирга узатилган “Ассалом Ўзбекистон” кўрсатувлари сценарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканалининг 2020 йил 05 октябрдаги 02-02-912-сон маълумотномаси). Натижада нон маҳсулотлари технологияси билан боғлиқ термин ва термин элементларнинг лексикографик ва концептуал таҳлиллари, миллий-маданий хусусиятлари кўрсатув ҳамда лавҳа мавзусини ёритишда, фактик асосланишида ҳамда илмий-оммабоп бўлишида муҳим манба бўлиб хизмат қилган.