Бекмирзаев Диёрбек Абдугаппоровичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ер ости фазовий қувурлар тизими сейсмодинамикаси усулларини ривожлантириш», 05.09.02 – Асослар, пойдеворлар ва ер ости иншоотлари. Кўприклар ва транспорт тоннеллари. Йўллар, метрополитенлар, 01.02.04 – Деформацияланувчан қаттиқ жисм механикаси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.2.DSc/Т331
Илмий маслаҳатчи: [Рашидов Турсунбай], техника фанлари доктори, профессор, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Механика ва иншоотлар сейсмик мустахкамлиги институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат транспорт университети, DSс.18/30.12.2019.Т.09.01 асосида бир марталик ИК.
Расмий оппонентлар: Расулов Ҳаят Зайирович, техника фанлари доктори, профессор; Хусанов Бахтияр Эргашбаевич, физика-математика фанлари доктори, катта илмий ходим; Миралимов Мирзоҳид Хамитович, техника фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Фарғона политехника институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ихтиёрий йўналган сейсмик таъсирлар, шу жумладан реал зилзила ёзувлари асосида мураккаб шаклдаги ер ости фазовий қувурлар тизими сейсмодинамикаси усулларини ривожлантиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
сейсмик таъсирларда (гармоник, сўнувчи гармоник, импульс) тўғри чизиқли ва мураккаб тармоқли ер ости қувурларининг бўйлама тебранишлари сейсмодинамикаси масалаларини ҳисоблашнинг сонли алгоритмлари ва усуллари такомиллаштирилган;
ихтиёрий йўналган сейсмик таъсирларда фазовий тебранишдаги ер ости қувурларининг ҳамда тугун қисми абсолют қаттиқ жисм кўринишидаги мураккаб тармоқнинг дифференциал тенгламалар системаси Гамильтон–Остроградский вариацион тамойили асосида ишлаб чиқилган;
ихтиёрий йўналган сейсмик юкламалардаги уланиш чоклари билан бириктирилган ер ости қувурлари сейсмодинамикасининг янги масалаларини ҳисоблаш услуби ишлаб чиқилган;
ортогонал ва ноортогонал шаклдаги ер ости фазовий қувурлар тизимининг сейсмодинамикаси масалаларини ечиш учун чекли айирмалар ва чекли элементлар усуллари асосида янги ҳисоблаш алгоритми ишлаб чиқилган;
илк бор реал зилзила ёзувлари асосида тугунлар билан бириктирилган ортогонал ва ноортогонал шаклдаги ер ости қувурлари сейсмодинамикаси масалаларининг кучланганлик-деформацияланганлик ҳолатини аниқлаш усули ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ер ости фазовий қувурлар тизими сейсмодинамикаси жараёнларининг тадқиқоти бўйича олинган илмий натижалар асосида:
сейсмик ҳудудларда ер ости иншоотлари ва муҳандислик тармоқларини ҚMҚ 2.01.03-96 “Зилзилавий ҳудудларда қурилиш” меъёрий қоидалари асосида ишлаб чиқилган ҳисоблаш дастури Ўзбекистон Республикаси Қурилиш вазирлигининг «ToshuyjoyLITI», «O’ZBEKKOMMUNALLOYIHAQURILISH» ва «QISHLOQQURILISHLOYIHA» ташкилотлари томонидан лойиҳаланаётган объектларни ҳисоблашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Қурилиш вазирлигининг 2020 йил 19 августдаги 09-06-6406 – сонли маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш орқали ресурс тежамкорликка, иш сифати ортишига ва лойиҳалаш жараёнидаги ҳисоблаш вақтини 2-3 марта тежаш имконини берган;
сейсмик юкламаларда ер ости фазовий қувурлар тизимининг кучланганлик-деформацияланганлик ҳолатини аниқлашнинг такомиллаштирилган усули амалиётда ҳисоблашга татбиқ этилган ва ҚМҚ 2.01.03-96 “Зилзилавий ҳудудларда қурилиш” меъёрий ҳужжатининг, “Ер ости иншоотлари ва муҳандислик тармоқлари” IV бўлимини қайта ишлашда “ToshuyjoyLITI” АЖ томонидан фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Қурилиш вазирлигининг 2020 йил 19 августдаги 09-06-6406 – сонли маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши ер ости қувурларининг зарарланишларини ва бузилишларини олдини олади ҳамда иқтисодий жиҳатдан муҳим аҳамиятга эга бўлган фавқулодда ҳолатларда авария, қурилиш-монтаж ишларига сарфланадиган сарф-ҳаражатларни тежаш имконини беради;
ер ости қувурларининг қудуқларини сейсмик мустаҳкамликка таъсирини аниқлаш ва қудуқлар билан бириктирилган қувурларни кучланганлик-деформацияланганлик ҳолатини баҳолаш услуби ҚМҚ 2.01.03-96 “Зилзилавий ҳудудларда қурилиш” меъёрий ҳужжатининг IV “Ер ости иншоотлари ва муҳандислик тармоқлари” бўлимини қайта ишлашда фойдаланилган, ўзгартириш ва қўшимчалар билан Ўзбекистон Республикаси Қурилиш вазирлигига амалиётда қўллаш учун тақдим этилди (Ўзбекистон Республикаси Қурилиш вазирлигининг 2020 йил 19 августдаги 09-06-6406 – сонли маълумотномаси). Илмий натижаларни қўлланилиши ер ости иншоотларини зилзилабардошлигини ошириш ва бўлиши мумкин бўлган кучли зилзилалар оқибатини камайтириш имконини беради;
ихтиёрий йўналган сейсмик юкланишлардаги ер ости фазовий қувурлари тизимининг сейсмик мустаҳкамлигини ҳисоблаш услуби яратилди, Ўзбекистон Республикаси Қурилиш вазирлиги тармоғидаги “KELAJAK-S” ХК да ер ости қувурларини ҳисоблаш ва лойиҳалаш жараёнига татбиқ этилди (Ўзбекистон Республикаси Қурилиш вазирлигининг 2020 йил 19 августдаги 09-06-6406 – сонли маълумотномаси). Тадқиқот натижаларини қўлланилиши лойиҳалаш жараёнидаги ҳисоблаш вақтини 2–3 марта тежалишига, объектнинг турғунлиги ҳамда чидамлилигини 1,2 марта заҳира билан ҳисобланишига эришилган. Қурилиш майдонининг сейсмик интенсивлигини ҳисобга олган ҳолда олинган натижалар қувурларнинг кўмилиш чуқурлигини 15–20 фоизгача камайтириш имконини берган.