Абдуллаева Дилдорахон Зумратбековнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Мумтоз адабий асарлар таркибидаги “масал”лар генезиси, типологияси, функционал таҳлили», 10.00.02 – Ўзбек адабиёти.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.2.DSc/Fil228
Илмий маслаҳатчи: Қуронов Дилмурод Ҳайдаралиевич, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Болтабоев Ҳамидулла Убайдуллаевич, филология фанлари доктори, профессор; Жўрақулов Узоқ Ҳайдарович, филология фанлари доктори, профессор в.б., Жўраев Ҳабибулло Абдусаломович, филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот номи: ЎзРФА Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқот мақсади: мумтоз адабий асарлар таркибидаги масал жанри ва масалнамо сюжетлар генезиси, уларнинг типологик, функционал хусусиятлари, мазмуни, мажозий ва рамзий образлар тизими ҳамда ғоявий жиҳатларини аниқлашдан  иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек адабиётида яратилган масал жанри ва масал типига кирувчи асарларнинг генетик асослари бир эканлиги, бироқ адабиётшуносликда “масал” жанри фақат тор маънода, яъни аллегорик образлар иштирок этувчи жанр тушунилиши оммалашгани, аслида масал сўзининг “мисол”дан олингани, муайян асарлар таркибида келганда масаллик вазифасини бажариши далилланган, масал типига кирувчи асарларнинг вазифавий хусусиятлари, яъни масаллик функцияси очиб берилган, шунингдек “масал типидаги асар” истилоҳи, унинг “масал” истилоҳи билан муносабати ойдинлаштирилган; 
дастлабки масал намуналаридаги диний-эътиқодий қарашларнинг қадимги ёзма ёдгорликлар, қисса ва достонларда ҳам акс этиши, Юнон нотиқлик мактаби ва қадимги Шарқ адабиётида масалларга кўп бор мурожаат қилингани, масал сўзловчининг фикрини далиллаш воситаси вазифасини бажарганлиги, бу эса бадиий нутқнинг иллюстративлигини таъминлаши далилланган; 
масал типидаги асарларнинг қадимий намуналари ҳамда мумтоз адабиётдаги масалларнинг сюжет схемаси, мотив ва образлари қиёсланган, улардаги муштараклик мавжудлиги аниқланган ҳамда бунинг омиллари кўрсатилган, “Калила ва Димна”, “Тўтинома”, турли муаллифларнинг “Зарбулмасал” асарларидаги масалларнинг ҳамда сюжет схемаларининг трансформацияси инсон тафаккури тадрижи, шунингдек халқларнинг турмуш шароитларидаги умумийлик асосида кечган масал ва масал типидаги асарларнинг пайдо бўлиши ва тараққиёти билан боғлиқлиги  исботланган; 
Шарқда ва ўзбек адабиётида яратилган “Зарбулмасал” асарларнинг жанр-композицион хусусиятлари, “Зарбулмасал” атамасининг қўлланилиш доираси, бундай асарларнинг жаҳон масалчилигида алоҳида ўрин тутиши, унинг насрий ва шеърий шаклларидан ташқари рубоий-зарбулмасал, савол-жавоб шаклидаги турлари мавжудлиги, муайян давр ҳаётини кенг қамраб олиши ва муаллифга у ҳақдаги нисбатан яхлит конпенцияни ифодалаши жиҳатидан ўзига хослик касб этиши асосланган; 
тазкира, маноқиб, мақомотларда масалга хос мотивларнинг қўлланиши ва бунинг сабаблари аниқлаб берилган, уларнинг бошқа турдаги адабий манбаларда учрайдиган мотивлар билан уйғунлиги ва бунинг асосий омиллари очиб берилган; бадиий воқеликнинг ҳикоят ва ривоятларда масалнамо хусусият касб этиши, ўхшаш сюжет схемалари, мотивлар ва эпизодларнинг турли шахслар ҳаётига алоқадорлиги сабаблари ҳамда масал типидаги асарларнинг функционал хусусиятлари орқали изоҳлаш кераклиги исботланган. 
IV. Тaдқиқот нaтижaлaрининг жорий қилиниши. Тадқиқотнинг назарий таклифлари, амалий тавсиялари ва хулосалари қуйидагиларга татбиқ этилган:
ўзбек адабиётида яратилган масал жанри ва масал типига кирувчи асарларнинг генетик асослари бир эканлиги, бироқ адабиётшуносликда “масал” жанри фақат тор маънода, яъни аллегорик образлар иштирок этувчи жанр тушунилиши оммалашгани, аслида масал сўзининг “мисол”дан олингани, муайян асарлар таркибида келганда масаллик вазифасини бажариши хусусидаги натижалардан 2017-2018-йиллар давомида бажарилган ОТ-А1-46 рақамли “Адабиётшуносликнинг назарий курслари бўйича ўқув адабиётларининг янги авлодини яратиш” мавзусидаги амалий илмий лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 10 августдаги 89-03-2757-сон маълумотномаси). Натижада грант доирасида яратилган “Адабиётшунослик луғати” таркибига киритилган “масал”, “ирсол ул-масал”, “тамсил”, “латифа”, “достон”, “сайёр сюжетлар назарияси”, “аллегория”, “мажоз”, “миф”, “мифологик мактаб”, “афоризм”, “афористика”, “киритма ҳикоя”, “дидактик адабиёт”, “қолиплаш” каби йигирмадан ортиқ сўзларнинг луғавий, истилоҳий маънолари билан бойитилган;
масал типидаги асарларнинг қадимий намуналари ҳамда мумтоз адабиётдаги масалларнинг сюжет схемаси, мотив ва образлар таҳлили, “Калила ва Димна”, “Тўтинома”, “Зарбулмасал” типидаги асарларда масал турлари, сюжет схемаларининг кўчиши, масал ва масал типидаги асарларнинг пайдо бўлиш тадрижига оид натижа ва хулосаларидан 2017-2020-йилларга мўлжалланган ОТ-Ф1-18 “Оммавий лисоний маданиятни шакллантириш методлари ва методологиясини ишлаб чиқиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 12 ноябрдаги 89.03-4617-сон маълумотномаси). Натижада оммавий лисоний маданиятни таъминлашда халқ оғзаки ижоди ва бадиий асарлар ҳақидаги хулосаларнинг мукаммалашувига эришилган;
шарқда ва ўзбек адабиётида яратилган “Зарбулмасал” асарлар, “Зарбулмасал” атамасининг қўлланилиш доираси ва чегараси, бундай асарларнинг жаҳон масалчилигидаги ўрни масаласига оид хулосалардан 2015-2017 йилларга мўлжалланган А-1-126 “Узлуксиз таълимда ўқувчилар тил компетентлигини шакллантиришнинг замонавий усуллари” мавзусидаги амалий лойиҳада тадқиқот натижаларидан фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 3 ноябрдаги 89.03-4363-сон маълумотномаси). Натижада ўқувчиларнинг тил компетентлигини шакллантиришда, умумтаълим мактабларида масалларни ўқитишда, мумтоз адабий асарлар устида ишлаш усуллари яратилган;
ўзбек ва жаҳон адабиётшунослигида мавжуд илмий-назарий хулосалар, таърифлар, фикрлар асосида масалнамолик  тушунча-сининг ёритилиши, масалнамоликнинг барча халқларда бўлганлиги, масал типидаги сюжетлар схемасининг сайёр эканлиги ҳақидаги хулосаларидан Ausbildung und Arbeit Plus GmbH марказида (Германия) бажарилган тадқиқотда фойдаланилган (Германия Республикаси Ausbildung und Arbeit Plus GmbH марказининг 2020 йил 2 сентябрдаги маълумотномаси). Натижада тадқиқотларнинг мазмун-мундарижаси кенгайиб, илмий-назарий қарашларларнинг мукаммал даражага етишига ҳисса бўлиб қўшилган;
бадиий воқеликнинг ҳикоят ва ривоятларда масалнамо хусусият касб этиши, ўхшаш сюжет схемалари, мотивлар ва эпизодларнинг турли шахслар ҳаётига алоқадорлиги сабаблари ҳамда масал типидаги асарларнинг функционал хусусиятларига оид назарий ва амалий таклиф, тавсиялардан Карабук университети Адабиёт факультети Турк тили ва адабиёти бўлимида (Туркия Республикаси) TED301 Eski Türk Edebiyatı III, TED329 Eski Türk Edebiyatında Nesir I, TED217 Eski Türk Edebiyatında Türler, TED227 Tasavvuf Edebiyatı I, TED724 Çağatay Türkçesi, TED109 Türk Dili tarihi I, TED110 Türk Dili tarihi II дарсларида фойдаланилган (Karabük Üniversitesiнинг 2020 йил 9 августдаги маълумотномаси). Натижада дарслар илмий-назарий далиллар билан бойиган;
Алишер Навоий, Гулханий, Эзоп каби адиблар асарлари таҳлилларидан  Андижон вилояти телерадиокомпаниясининг “Мутолаа завқи”, “Ижод гулшани”, “Маънавият қалб кўзгуси” телекўрсатувлари, “Маънавият сарчашмаси”, “Шеърият гулшани”, “Аждодлар ўгити” радиоэшиттиришлар сценарийларини тузишда фойдаланилган (Андижон вилояти телерадиокомпаниясининг 2020  йил 7 августдаги  20-24/337-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотда таҳлил қилинган жаҳон ва ўзбек масалларидаги, мумтоз адабий асарлардаги  инсоний фазилатлар, миллий қадриятлар, уларнинг тарихий, адабий, илмий, тарбиявий аҳамияти ҳақидаги маълумотлар кўрсатув ва эшиттиришларнинг бадиий жиҳатдан янада қизиқарли, мазмунли, жонли чиқишига хизмат қилган.