Муратов Абдушукуржон Абдуқодировичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Абу Ҳафс Насафий “Тайсир фи-т-тафсир” асарининг манбашунослик тадқиқи”, 24.00.02 – Қуръоншунослик. Ҳадисшунослик (исломшунослик фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.4.PhD/.Isl8.
Илмий раҳбар: Исламов Захиджон Махмудович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон халқаро ислом академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон халқаро ислом академияси, DSc.35/30.12.2019.Isl/Tar/F.57.01.
Расмий оппонентлар: Махсудов Давронбек Рустамович, тарих фанлари доктори (DSc), доцент, Лутфиллаев Ҳамидулло Муродиллаевич, тарих фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Абу Ҳафс Насафийнинг “Тайсир фи-т-тафсир” асарининг Мовароуннаҳр тафсиршунослигида тутган ўрни ва унинг ўзига хос жиҳатларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
Мовароуннаҳр муфассирларининг тафсир ёзиш услубини такомиллаштирган ҳолда Абу Ҳафс Насафий “ат-Тайсир фи-т-тафсир” асарида Қуръоннинг 100 та номини алоҳида санаб, ҳар бир сурадаги сўз ва ҳарфлар сонини келтириб ўтиши билан тафсир илмида ўзига хос услубга асос солгани очиб берилган;
XI асрда Мовароуннаҳрда Қуръон илмларини такомиллаштириш учун ёзилган Абу Ҳафс Насафийнинг “Зиллату-л-қори” (“Қорининг қироатдаги хатолари”) ва “ал-Акмалу-л-атвал” асарларида баён этилмаган жиҳатларни батафсил ёритиш мақсадида муфассир тафсир илмида мукаммал ҳисобланган “ат-Тайсир фи-т-тафсир” асарини тасниф этгани ҳамда минтақада ушбу соҳанинг ривожланишига замин яратгани исботланган;
Минтақада кучли таъсирга эга мотуридийлик таълимоти қарашларини ривожлантириш ҳамда Қуръондаги ақидавий оятлар мазмун-моҳиятини очиб беришда муфассир учун лозим бўлган барча илмларни мукаммал эгаллаган Абу Ҳафс Насафий оятларни мўътадиллик асосида шарҳлаб, мутаассиблик ва турли нотўғри талқинларнинг олдини олгани, шу билан бирга, тафсирда илгари сурилган қарашлар бугунги глобаллашган ва турли ғоявий таҳдидлар авж олиб бораётган даврга ҳам муносиб ечим бўла олиши асосланган;
Дунё фондларидаги қўлёзма нусхаларни тадқиқ қилиш орқали олинган хулосага кўра, Абу Ҳафс Насафийнинг ислом илмлари, хусусан фиқҳ, ақида, тафсир, ҳадис, балоғат, тасаввуфга доир ёзган барча асарларини мазмун моҳияти мухтасар шаклда “ат-Тайсир фи-т-тафсир” асарида жамлагани ва ўша давр олимлари томонидан ҳам эътироф қилингани очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
“Абу Ҳафс Насафий “Тайсир фи-т-тафсир” асарининг манбашунослик тадқиқи бўйича олинган илмий натижалари асосида:
Мовароуннаҳр муфассирларининг тафсир ёзиш услубини такомиллаштирган ҳолда Абу Ҳафс Насафий “ат-Тайсир фи-т-тафсир” асарида Қуръоннинг 100 та номини алоҳида санаб, ҳар бир сурадаги сўз ва ҳарфлар сонини келтириб ўтиши билан тафсир илмида ўзига хос услубга асос солгани очиб берилган ҳақидаги илмий янгилигидан буюртма асосида тайёрланган “Тафсир услублари” номли ўқув дарслик китобда фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмитанинг 2020 йил 12 октябрдаги 5107-сон маълумотномаси). Натижада бу соҳада янгича қарашлар баён қилиш, халққа соф ислом маърифатини етказишда долзарб аҳамият касб этган;
XI асрда Мовароуннаҳрда Қуръон илмларини такомиллаштириш учун ёзилган Абу Ҳафс Насафийнинг “Зиллату-л-қори” (“Қорининг қироатдаги хатолари”) ва “ал-Акмалу-л-атвал” асарларида баён этилмаган жиҳатларни батафсил ёритиш мақсадида муфассир тафсир илмида мукаммал ҳисобланган “ат-Тайсир фи-т-тафсир” асарини тасниф этгани ҳамда минтақада ушбу соҳанинг ривожланишига замин яратгани ҳақидаги янгилигидан буюртма асосида тайёрланган “Қуръон қироати ва тажвид илми” ўқув қулланма дарслик китоби мазмунига сингдирилган. (Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг 2020 йил 13 октябрдаги 2008-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқот хулосалари, таклиф ва тавсияларидан асардаги қироат турлари ва уларнинг имомлар орасида ўқилиши ҳақидаги илмий хулосалардан тарғибот ишларида фойдаланилган;
Минтақада кучли таъсирга эга мотуридийлик таълимоти қарашларини ривожлантириш ҳамда Қуръондаги ақидавий оятлар мазмун-моҳиятини очиб беришда муфассир учун лозим бўлган барча илмларни мукаммал эгаллаган Абу Ҳафс Насафий оятларни мўътадиллик асосида шарҳлаб, мутаассиблик ва турли нотўғри талқинларнинг олдини олгани, шу билан бирга, тафсирда илгари сурилган қарашлар бугунги глобаллашган ва турли ғоявий таҳдидлар авж олиб бораётган даврга ҳам муносиб ечим бўла олиши ҳақидаги маълумотлардан Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Имом Бухорий ҳалқаро илмий-тадқиқот маркази томонидан буюртма асосида тайёрланган “Мовароуннаҳрда Мотуридия калом илми мактаби” номли китобда фойдаланилган. (Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг 2020 йил 12 октябрдаги 02/297-сон маълумотномаси). Натижада ёшлар онгини турли ёт ғоялар билан тўлдиришга қаратилган “оммавий маданият”нинг салбий оқибатларини аждодлар илмий мероси асосида бартараф этишда муҳим ўрин эгаллаган;
Дунё фондларидаги қўлёзма нусхаларни тадқиқ қилиш орқали олинган хулосага кўра, Абу Ҳафс Насафийнинг ислом илмлари, хусусан фиқҳ, ақида, тафсир, ҳадис, балоғат, тасаввуфга доир ёзган барча асарларини мазмун моҳияти мухтасар шаклда “ат-Тайсир фи-т-тафсир” асарида жамлагани ва ўша давр олимлари томонидан ҳам эътироф қилингани очиб берилган ҳақидаги илмий янгилигидан буюртма асосида тайёрланган “Абу Муин Насафий ҳаёти ва илмий мероси” номли китобни мазмунан бойитишда фойдаланилган. (Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот маркази 2020 йил 24 июнь 105-сон маълумотномаси). Натижада ушбу тадқиқотда келтирилган Абу Хафс Насафийнинг тафсир асари ва ундаги тасаввуф илмига доир қарашлари хулосаларидан Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот маркази илмий фаолиятида кенг фойдаланилган.