Қосимов Миржалол Абдуғаффоровичнинг 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Шамсу-л-аимма Сарахсийнинг «Мабсут» асарида молиявий масалалар”, 24.00.03 – Фиқҳ, калом илми. Илоҳиёт (исломшунослик фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.4.PhD/ Isl11. 
Илмий раҳбар: Бекмирзаев Илхомжон Исроилжонович тарих фанлар доктори (DSc), доцент. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон халқаро ислом академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон халқаро ислом академияси, DSc.35/30.12.2019.Isl/Tar/F.57.01.
Расмий оппонентлар: Ражабова Мавжуда Абдуллаевна юридик фанлари доктори, профессор, Қориев Одил Аҳмаджонович тарих фанлари номзоди.
Етакчи ташкилот: Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Шамсу-л-аимма Сарахсийнинг «Мабсут» асарида келтирилган молиявий масалаларга оид фатволарнинг аҳамиятини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
Шамсу-л-аимма Сарахсийнинг «Мабсут» асарида илк бора қўлланган фиқҳий қоидаларга биноан шартномаларда эҳтиёт томонни олиш, низoгa oлиб кeлувчи ва нoaниқ шaртларга эга битимларни тузмаслик лозимлиги ҳақидаги фатволар берилиб, қонунчиликка киритилганлиги сабабли савдо-сотиқ муносабатларида низолар вужудга келиши ҳамда одамлар ўртасида зиддиятлар келиб чиқишининг олдини олишга таъсир этгани очиб берилган; 
«Мабсут» асарида илк қўлланилган «Урф-одат ҳам ислом тамойилларини белгиловчи асос» ва «Инсонлар қўллаган одатлар шаръий ҳужжат бўлиб, унга амал қилиш шарт саналади» қоидалари Мовароуннаҳрда ислом савдо-сотиқ масалаларида бош тамойиллар сифатида белгиланиб жамиятининг мулкий муносабатларга оид анъаналари қабул қилиниб, савдо муносабатлари янада эркинлашувига олиб келганлиги исботланган;    ҳозирги кунда ислом молиясининг энг катта таъқиқларидан ҳисобланган «ғарар битим» (шартлари аниқ кўрсатилмаган келишув) биринчилар қаторида «Мабсут» асарида таърифланиб, кейинги фиқҳий манбаларда кенг жорий қилингани сабабли мусулмон жамоалари орасида бундай ноаниқ битимларга чек қўйилишига таъсир этганлиги аниқланган;
сўнгги пайтларда кенг қўлланилаётган чек дафтарчаси, электрон пул ўтказмалари ва пластик карталар орқали амалга оширилаётган молиявий амалиётлар Имом Сарахсийнинг асарида келтирилган «битоқату-л-иътиман» (ишонч ёрлиғи) орқали савдо қилиш, қарзни сўндириш, маҳсулотларга буюртма беришни амалга ошириш тарзида Мовароуннаҳрда XI асрда қўллангани ҳамда ўша даврда нақд пул ўрнида мактуб шаклидаги ишонч қоғозларининг истеъмолда бўлгани аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
“Шамсу-л-аимма Сарахсийнинг «Мабсут» асарида молиявий масалалар” бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Шамсу-л-аимма Сарахсийнинг «Мабсут» асарида илк бора қўлланган фиқҳий қоидаларга биноан шартномаларда эҳтиёт томонни олиш, низoгa oлиб кeлувчи ва нoaниқ шaртларга эга битимларни тузмаслик лозимлиги ҳақидаги фатволар берилиб, қонунчиликка киритилганлиги сабабли савдо-сотиқ муносабатларида низолар вужудга келиши ҳамда одамлар ўртасида зиддиятлар келиб чиқишининг олдини олишга таъсир этгани диний-маърифий соҳа ходимлари учун буюртма асосидаги «Фатво бериш асослари» ҳамда «Ҳанафий мазҳабидаги фиқҳий китоблар ва масалаларнинг манбалари» қўлланмаларига мазмунига сингдирилган (Дин ишлари бўйича қўмитанинг 2021 йил 1 февралдаги №02-03/654 сонли хати). Натижада, Ўзбекистон халқаро ислом академияси ҳузуридаги малака ошириш марказларида ўқитилаётган диний соҳа ходимлари ҳамда академия талабаларига фиқҳ ва фатво бериш асослари фанларини ўқитиш ривожига муҳим ҳисса қўшилган;
«Мабсут» асарида илк қўлланилган «Урф-одат ҳам ислом тамойилларини белгиловчи асос» ва «Инсонлар қўллаган одатлар шаръий ҳужжат бўлиб, унга амал қилиш шарт саналади» қоидалари Мовароуннаҳрда ислом савдо-сотиқ масалаларида бош тамойиллар сифатида белгиланиб, жамиятининг мулкий муносабатларга оид анъаналари қабул қилиниб, савдо муносабатлари янада эркинлашувига олиб келганлиги Ўзбекистондаги ислом цивилизация маркази буюртмаси асосида чоп этилган «Бухоро таълим тизими тарихи» китобига мазмунан сингдирилган (Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекистондаги ислом цивилизация марказининг 2021 йил 22 январдаги 46/21-сонли маълумотномаси). Натижада, жамоатчиликни Бухоро мадрасаларида фиқҳ илмини ўқитиш тарихи, Сарахсий меросининг Бухоро таълимидаги ўрни, унинг молиявий масалаларга оид фатволари, бугунги кундаги аҳамияти билан таништиришга эришилган;
ҳозирги кунда ислом молиясининг энг катта таъқиқларидан ҳисобланган «ғарар битим» (шартлари аниқ кўрсатилмаган келишув) биринчилар қаторида «Мабсут» асарида таърифланиб, кейинги фиқҳий манбаларда кенг жорий қилингани сабабли мусулмон жамоалари орасида бундай ноаниқ битимларга чек қўйилишига таъсир этганлигига оид натижалардан Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази буюртмаси билан чоп этилган «Имом Бухорий таърифи» китобига мазмунига сингдирилган (Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг 2021 йил 18 майдаги 02/167-сонли далолатномаси). Натижада, Сарахсийнинг фиқҳий муаммоларни ўрганишдаги услуби ҳамда молиявий масалалардаги фатволарини ҳадисшунослик негизида тадқиқ этиладиган илмий ишлар учун асос бўлиб хизмат қилган;
сўнгги пайтларда кенг қўлланилаётган чек дафтарчаси, электрон пул ўтказмалари ва пластик карталар орқали амалга оширилаётган молиявий амалиётлар Имом Сарахсийнинг асарида келтирилган «битоқату-л-иътиман» (ишонч ёрлиғи) орқали савдо қилиш, қарзни сўндириш, маҳсулотларга буюртма беришни амалга ошириш тарзида Мовароуннаҳрда XI асрда қўллангани ҳамда ўша даврда нақд пул ўрнида мактуб шаклидаги ишонч қоғозларининг истеъмолда бўлгани аниқлангани тўғрисидаги хулосалардан «O‘zbekiston tarixi» телеканалининг «Буюк юрт алломалари» кўрсатуви сценарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2021 йил 21 январдаги 02-40-95-сон маълумотномаси). Натижада, фуқароларда Сарахсий илмий меросига доир янги илмий хулосалар, «Мабсут» асаридаги молиявий фатволар ҳақида тасаввур шаклланишига хизмат қилган.