Қодирова Лутфия Батировнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): “А.Г. Серебренников тўпламида Туркистон тарихи масалалари (1839-1876 йиллар)”. 07.00.08 – Тарихшунослик, манбашунослик ва тарихий тадқиқот усуллари (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: В2020.4.(PhD) /Tar412
Диссертация бажарилган муассаса номи: Гулистон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса, ИК рақами: Фанлар Академияси Тарих институти, DSc.02/30.12.2019.Tar.56.01.
Илмий раҳбар: Шадманова Санавар Базарбаевна, тарих фанлари доктори, профессор.
Расмий оппонентлар: Дониёров Алишер Худайбердиевич, тарих фанлари доктори, профессор; Эргашев Бахтиёр Эргашевич, тарих фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистон миллий архиви 715-жамғармаси “А.Г. Серебренников тўплами”даги XIX асрда Россия империясининг Туркистонни босиб олиш стратегияси, унинг ўлкада юритган сиёсатига доир ҳужжатларнинг тарихий-манбавий моҳиятини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
“А.Г. Серебренников тўплами” ҳужжатларида Россия империяси сиёсатини оқловчи фикрлар алоҳида таъкидланса-да, ҳукумат кўрсатмаларига сўзсиз бўйсунувчи ҳарбийлар томонидан юритилган батафсил ёзма қайдлар ҳарбий юришларнинг асл “мустамлакачилик моҳияти”ни очиб беришда муҳим далил бўлиб хизмат қилганлиги ва шу боис мазкур жамғарманинг кўпчилик материаллари “махфий ҳужжатлар” сирасига киритиб келинганлиги асослаб берилган;
Туркистонни босиб олиш режаси Россия империясининг масъул идоралари ўртасида ўзаро мувофиқлаштирилмагани аниқланиб, Ҳарбий вазирлик фаол ҳаракатлар тарафдори бўлгани ҳолда, Ташқи ишлар вазирлиги қарши, Молия вазирлиги эса, кўп ҳолларда, иккиланиш позициясида турганлиги далилланган;
Россия империясининг Туркистон билан 1839-1876 йиллар оралиғидаги ўзаро дипломатик муносабатлари тадрижий равишда “савдодаги ҳамкорлик”дан “империянинг ўз ҳукмини ўтказиш” ҳолатига ўзгариб борганлиги очиб берилган;
империя ҳукумати Туркистонни босиб олиш жараёнида “ахборот хуружидан” усталик билан фойдаланганлиги, маҳаллий аҳолининг юз бераётган воқеаларга муносабатини ўрганиш, жамоатчилик фикри ва кайфиятига таъсир кўрсатишда “овозалар” ва “миш-мишлар” кучли йўналтирувчи восита сифатида қўлланилгани кўрсатиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: А.Г. Серебренников тўпламида Туркистон тарихи масалалари (1839-1876 йиллар) бўйича бажарилган тадқиқот юзасидан ишлаб чиқилган илмий хулосалар ва таклифлар асосида:
Туркистонни босиб олиш режаси Россия империясининг масъул идоралари ўртасида ўзаро мувофиқлаштирилмагани ва Ҳарбий вазирлик фаол ҳаракатлар тарафдори бўлгани ҳолда, Ташқи ишлар вазирлиги қарши, Молия вазирлиги эса, кўп ҳолларда иккиланиш позициясида турганлигига ҳамда бевосита ҳарбий юришларга оид маълумотлардан Ўзбекистон тарихи музейининг “XIX-XX асрларда Ўзбекистон” бўлимини янги материаллар билан бойитишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2020 йил 10 мартдаги 3/1255-700-сон маълумотномаси). Ушбу ҳужжатлар Россия ҳукуматнинг Ўрта Осиёдаги сиёсатига доир режа ва ҳарбий стратегиясини ўрганишга ва янги ижтимоий-сиёсий шароитларда уларга тўғри баҳо беришга хизмат қилган;
А.Г. Серебренников фонди материаллари тадқиқига оид натижалардан Ўзбекистон МАнинг И.715-фонди рўйхатини қайта тузишда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий архивининг 2020 йил 14 декабрдаги 01-26/505-сон маълумотномаси). Ўзбек тилида тузилган рўйхатда келтирилган фонднинг тарихий маълумотномаси, ҳужжатларнинг мазмуни асосидаги классификацияси, исмли ва географик кўрсаткичлари тадқиқотчилар, соҳа мутахассислари ҳамда фойдаланувчилар томонидан мақсадли фойдаланишда, фонд ҳақида тўлиқ маълумот тақдим этишга илмий-амалий жиҳатдан хизмат қилган;
Россия империяси томонидан ўз сиёсатини оқлаш мақсадида яратилган ушбу тўплам ҳукумат кўрсатмаларига сўзсиз бўйсунувчи ҳарбийлар томонидан юритилган батафсил ёзма қайдлар туфайли ҳарбий юришларнинг асл “мустамлакачилик моҳияти”ни очиб беришда муҳим далил бўлиб хизмат қилиши ва шу боис мазкур жамғарма “махфий ҳужжатлар” сирасига киритиб келинганлигини асословчи маълумотлардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “O‘zbekiston tarixi” телеканалида эфирга узатилган “Тақдимот” кўрсатувининг “А.Г. Серебренников фонди – Ўрта Осиё хонликлари даври тарихи бўйича муҳим манба” мавзусидаги сонини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “O‘zbekiston” телерадиоканали давлат унитар корхонасининг 2019 йил 11 ноябрдаги 02-40-2353-сон маълумотномаси). Натижаларнинг қўлланилиши ушбу фонднинг яратилишидан мақсад босиб олинган ҳудуд ҳақидаги билимларни тўплаш ва улардан фойдаланган ҳолда мустамлака тизимини ўрнатиш, қўллаб-қувватлаш ва халқаро миқёсда легитимлаштириш бўлганлигини, ҳужжатлар мазмунини ёритиб беришга хизмат қилган.