Элмуродов Абдуғани Актамовичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Зарафшон водийси шароитида топинамбур ўстириш агротехнологиясини ишлаб чиқиш», 06.01.08–Ўсимликшунослик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.DSc/Qx4.
Илмий маслаҳатчи: Остонақулов Тоштемир Эшимович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд қишлоқ хўжалик институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштиришнинг агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.27.06.2017.Qх.42.01.
Расмий оппонентлар: Атабаева Ҳалима Назаровна, қишлоқ хўжалик фанлари доктори, профессор; Абдурахимов Мингжигит Каттабекович, қишлоқ хўжалик фанлари доктори, профессор; Тешаев Фатулло Журақулович, қишлоқ хўжалик фанлари доктори.
Етакчи ташкилот номи: Ўсимликшунослик илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Зарафшон водийси шароитида топинамбур етиштириш агротехнологиясини ишлаб чиқиш ҳамда кучсиз шўрланган ерларда топинамбур ўстириш имкониятларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Зарафшон водийси типик ва ўтлоқ-бўз тупроқлар шароитида топинамбурнинг навлар тўплами комплекс қимматли хўжалик белгилари (тезпишарлиги, ҳосил шаклланиши, маҳсулдорлиги, ҳосилдорлиги ва туганаклар биокимёвий таркиби) бўйича ҳар томонлама баҳоланган;
озиқ-овқат йўналишида фойдаланишга яроқли “Эътироф” нави яратилган;
янги ва истиқболли навларни етиштириш агротехнологиясининг муҳим элементлари, навларни танлаш, мақбул экиш схемалари, туп қалинлиги, уруғлик туганакларни турли муддатларда экиш олди ишлов бериш, ўғитлаш меъёрлари, суғориш тартиби ва уруғликни сақлаш усуллари ишлаб чиқилган;
шўрланган тупроқларда навлар баҳоланган, уруғлик туганакларни экиш чуқурлиги, экиш муддати, суғориш технологияси ишлаб чиқилган;
топинамбурдан кўп тармоқли фермер хўжаликларида мўл, сифатли ва арзон ҳосил етиштиришни таъминловчи агротехнологиялар тизими, жадал кўпайтириш ҳамда такомиллашган бирламчи ва элита уруғчилиги яратилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Зарафшон водийсида топинамбурни етиштириш агротехнологиясини ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган илмий-тадқиқотлар натижалари асосида:
топинамбур етиштириш агротехнологияларини такомиллаштириш бўйича «Ўзбекистонда топинамбурдан юқори, мўл ва сифатли ҳосил етиштиришга оид тавсиялар» мавзусидаги тавсиянома ишлаб чиқилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2017 йил 21 январдаги 03/09-251-сон маълумотномаси). Бунда кўп тармоқли фермер хўжаликларида озиқ-овқат ва ем-хашак мақсадларида топинамбур етиштириш агротехнологияси бўйича маълумотлар берилган;
топинамбурнинг янги маҳаллий шароитларга мос, озиқ-овқат йўналишидаги “Эътироф” нави яратилган ва 2017 йилдан экиш учун Давлат реестрига киритилган (Қишлоқ хўжалик экинлари навларини синаш давлат комиссиясининг 2017 йил 26 январдаги 53/4-58-сон маълумотномаси). Бунда янги яртилган мазкур навнинг туганаги таркибида инулин миқдори, андоза Файз барака навига нисбатан 0,7–1,1 фоизгача юқори бўлганлиги аниқланган;
Самарқанд ва Сирдарё вилоятларининг фермер хўжаликлари шароитида 2013–2015 йилларда топинамбурнинг танлаб олинган навлари ва ишлаб чиқилган мақбул агротехнологиялари жами 132 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2017 йил 16 январдаги 02/09-19-сон маълумотномаси). Бунда топинамбур етиштиришнинг мақбул агротехнологиялари қўлланилганда анъанавий усулга нисбатан қўшимча 10,8 тонна туганак ва 20,8 тонна кўк масса ҳосили олинган ва рентабеллик даражаси 39,7 фоизга ошганлиги аниқланган. Кучсиз шўрланган ерларда эрта баҳорда 8–10 см, кеч кузда 10–12 см чуқурликда экиш мақбул бўлиб, гектаридан 35,6–41,2 тонна туганак, 84,6–91,3 тонна кўк масса ҳосили олишга эришилган.
