Қодирова Барно Ибрагимовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек ва қозоқ тилшунослик терминларининг қиёсий-типологик таҳлили (ўзбек ва қозоқ мактаб дарсликлари асосида)”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.2.PhD/Fil1227
Илмий раҳбар: Мирзаев Ибодулла Камолович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.02.03.
Расмий оппонентлар: Бакиров Поён Ўралович, филология фанлари доктори; Дадабоев Ҳамидулла Арипович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ўзбек ва қозоқ тилшунослик терминларининг умумтаълим мактаб дарсликларида берилишини қиёсий нуқтаи назардан ёритиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
ўзбек ва қозоқ мактаб дарсликларида тилшунослик терминларининг берилиши илк бор қиёсий-типологик аспектда ёритилиб, уларнинг шаклий ва мазмуний қўлланишида тиллараро морфологик, семантик ҳамда синтактик мутаносиблик ва номутаносиблик ҳоллари типологияси асосланган;
XX аср бошларида ўзбек ва қозоқ тилшунослик терминларининг шакллана бошлаганлиги, ҳар иккала тилда ҳам миллий лингвистик терминологияни яратиш асосий мақсад эканлиги далилланган;
морфологик терминларнинг тиллараро, хусусан, қардош, яқин ва қўшни тиллардаги лексик-семантик хусусиятлари, мактаб дарсликларидаги миқдор кўрсаткичи қиёсий таҳлиллар асосида очиб берилган;
икки қардош тилдаги мактаб она тили дарсликларида қўлланилган синтактик ҳамда тиниш белгиларига доир терминларни таққослаш орқали тил ва терминологияда муайян уйғунлик мавжудлиги назарий-амалий жиҳатдан исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбек ва қозоқ тиллари лингвистик терминларини қиёсий тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар ҳамда тавсиялардан:
тилшунослик терминларининг шаклий ва мазмуний қўлланишида тиллараро морфологик, семантик ва синтактик хусусиятларини қиёсий таҳлил қилиш натижасида олинган хулосалардан 2018-2020 йилларда бажарилган S-UZ800-18-GR-0022 рақамли “Access-STEM” номли лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 6 октябрдаги 89-03-3720-сон маълумотномаси). Натижада инглиз тилида яратилган дарсликлардаги терминологик аппаратнинг тил ўрганувчилари томонидан ўзлаштирилиши такомиллашган ва чет тил ўқитиш самарадорлиги ошган;
ўзбек ва қозоқ мактаб дарсликлари лингвистик терминларининг этимологияси, функционаллиги, тараққиёт босқичлари ва ушбу тадқиқот доирасида амалга оширилган қиёсий-типологик таҳлилларга доир хулосалардан Европа Иттифоқи томонидан Эрасмус + дастурининг 2016-2018 йилларга мўлжалланган 561624-EPP-1-2015-UK-EPPKA2-CBHE-SP-ERASMUS + CBHE IMEP: “Ўзбекистонда олий таълим тизими жараёнларини модернизациялаш ва халқаролаштириш” номли лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 6 октябрдаги 89-03-3720-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижалари қиёсланаётган тиллар лингвистик терминларининг босма ва электрон луғатларини ўрганиш, таълим тизими жараёнларини мустаҳкамлаш ва таълимни халқаролаштиришга олиб келган;
тадқиқотда лингвистик терминология, унинг она тилини ўқитишдаги аҳамияти ҳамда морфологик терминларнинг қардош, яқин ва қўшни тиллардаги лексик-семантик хусусиятларига доир хулосаларидан 2018-2020 йилларда бажарилган S-UZ800-18-GR-0022 рақамли “Access-STEM” номли лойиҳа доирасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 6 октябрдаги 89-03-3720-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижаларини жорий қилиш икки тилдаги дарсликларни мукаммаллаштиришга ва она тили ўқитиш самарадорлигини оширишга хизмат қилган;
туркий тиллар умумий терминологиясини шакллантириш омиллари, жумладан, ўзбек ва қозоқ тиллари лингвистик терминологиясини қиёсий тадқиқ этиш тамойилларига доир хулосалардан Туркия Республикасининг Фират университети ҳозирги туркий тиллар ва адабиётлар кафедрасининг таълим жараёнида фойдаланилган (Фират университети ҳозирги туркий тиллар ва адабиётлар кафедрасининг 2020 йил 15 октябрдаги маълумотномаси). Тадқиқот натижаларини жорий қилиш ўзбек тили, ўзбек адабиёти, қозоқ тили ва қозоқ адабиёти, туркий тиллар лексикологияси фанларини ўқитишни яхшилашга ҳамда тегишли мавзуларнинг талабалар томонидан чуқур ўзлаштиришга хизмат қилган.