Саноев Акбар Исомиддиновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Glycyrrhiza glabra, Amaranthus hypochondriacus ва Vitis vinifera ўсимликларини қайта ишлашнинг иккиламчи маҳсулотларидан биологик фаол моддаларни флюид экстракция қилиш технологиялари», 02.00.10 – Биоорганик кимё (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.1.PhD/T1901.
Илмий раҳбар: Сагдуллаев Шамансур Шахсаидович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимлик моддалари кимёси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўсимлик моддалари кимёси институти, DSc.02/30.01.2020.К/Т.104.01.
Расмий оппонентлар: Комилов Хожиасрор Масъудович, фармацевтика фанлари доктори, профессор; Матчанов Алимжон Давлатбоевич, кимё фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент кимё-технология институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Glycyrrhiza glabra, Amaranthus hypochondriacus ва Vitis vinifera ўсимликларини қайта ишлашнинг иккиламчи маҳсулотларини флюид экстракция қилиш орқали биологик фаол моддаларни ишлаб чиқариш технологияларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Glycyrrhiza glabra илдизидан глицирризин кислотасини ишлаб чиқариш усуллари таҳлил қилиниб, глабридин флавоноидини ишлаб чиқариш технологиясини яратиш учун мақбул бўлган иккиламчи маҳсулот танлаб олинган;
илк бор Glycyrrhiza glabra илдизининг иккиламчи маҳсулотини юқори критик шароитда СО2 га ҳамроҳ эритувчи қўшиш орқали глабридин субстанцияси ишлаб чиқаришнинг оптимал шароитлари ишлаб чиқилган;
илк бор Amaranthus hypochondriacus уруғининг иккиламчи маҳсулотини (кунжара) флюид экстракция қилишда таъсир этувчи омилларнинг оптимал кўрсатгичлари аниқланган;
Amaranthus hypochondriacus уруғининг ва Vitis vinifera мевасини қайта ишлашнинг иккиламчи маҳсулотларидан таркибида сквален миқдори юқори бўлган мой ва узум уруғи мойи ишлаб чиқариш учун флюид экстракция усули қўлланилиши аниқланган;
Vitis vinifera уруғининг флюид экстракциясидан сўнг ҳосил бўлган иккиламчи маҳсулотдан таркибида проантоцианидинлар йиғиндиси 65% кам бўлмаган субстанцияни олиш технологияси ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Глицирризин кислотаси, глабридин, сквален мойи, узум уруғи мойи ва проантоцианидинлар йиғиндиси субстанцияларини ишлаб чиқаришнинг рационал технологияларини яратиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
“Ўсимликлар экстрактлари” Ташкилот стандарти (Тs 03535440-026:2016) тайёрланган ва “Ўзстандарт” агентлигида рўйхатдан ўтказилган ҳамда шунинг асосида “Ширинмия илдизи экстракти” технологик йўриқномаси ишлаб чиқилган (ТИ-03535440-026:2016/11:2020). Натижада, маҳаллий хомашё асосидаги дори воситасини тиббиёт амалиётига жорий этиш имконини берган;
Amaranthaceaе оиласига мансуб доривор ўсимлик амарант уруғидан флюид экстракциялаш усули ёрдамида сквален мойи субстанциясини янги самарадор саноат ишлаб чиқариш технологияси тавсия этилган, шу асосида «Амарант уруғи ва узум данаги СО2 экстрактлари» ташкилот стандарти (Ts 03535440-039:2020) ишлаб чиқилган ва тасдиқланган. Натижада, мой субстанциялари олишнинг янги иқтисодий самарадор, экологик тоза технологиясини яратиш имконини берган.