Мирзоев Хайём Тошқуловичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Сайфий Бухорий ва унинг “Аруз” рисоласи”, 10.00.05-Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти (тожик тили ва тожик адабиёти).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.4.PhD/660
Илмий раҳбар: Жумақул Хамроев, филология фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.02.03 асосидаги Бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Юсупова Дилновоз Рахмоновна, филология фанлари доктори, доцент; Нарзиқулов Мисбоҳиддин Маҳмудович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат шарқшунослик университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Сайфий Бухорийнинг илмий-адабий меросини ӯз даври адабий жараёни билан боғлиқ ҳолда ӯрганиш ҳамда форс-тожик арузшунослигига бағишланган бошқа рисолалар билан қиёслаш орқали “Аруз” рисоласининг ΧV аср арузшунослигидаги мавқеи, янгилиги ва афзалликларини асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
Сайфий Бухорий ҳаёти ва ижодидаги муҳим масалалар, жумладан, яшаган даври, қолдирган адабий мероси, маҳоратли шоир сифатида ижод қилган лирик жанрлари адабий манбалар ва шоир шеърияти воситасида асослаб берилган;
Сайфий Бухорийнинг ΧV аср ғазалчилигига олиб кирган янгиликлари шоирнинг ӯзгача услубдаги ғазаллари асосида далилланган;
унинг назариётчи олим сифатида давр адабий илмлари ривожига қӯшган ҳиссаси, аруз илми тарихи билан боғлиқ изланишлари, шеър ва шоирлик ҳақидаги назарий қарашлари ҳамда аруз, муаммо илмларига бағишлаб яратган асарлари таҳлили орқали ёритиб берилган;
ижодкор томонидан яратилган “Аруз” рисоласининг ΧV аср форс-тожик арузшунослиги ривожидаги ӯрни ва ӯзига хос жиҳатлари шу соҳада яратилган бошқа назарий асарлар қиёси орқали очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Сайфий Бухорий ва унинг “Аруз” рисоласини тадқиқ этишда олинган илмий натижалар асосида:
Сайфий Бухорийнинг “Аруз” рисоласи ва бошқа XV аср темурийлар даврида яратилган назарий рисолаларнинг компаративистик тадқиқи ва уларнинг Шарқ арузшунослиги тараққиётидаги ӯрнини аниқлаш бӯйича олинган хулосалардан ОТ-Ф1-138 рақамли “Темурийлар даврида яратилган “Хамса”ларнинг компаративистик таҳлили” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 3 ноябрдаги 89-03-4370-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қӯлланилиши орқали темурийлар даврида вужудга келган бир қатор назарий рисолалар ва уларнинг илмий аҳамиятини компаративистик метод орқали ӯрганиш имконияти яратилган;
Сайфий Бухорий арузшуносликнинг назарий масалаларига доир кӯплаб истилоҳларни шарҳлаган, натижада араб тилидан форс-тожик тилига кирган сўзларнинг мазмун-моҳияти шарҳ ва изоҳлаш жараёнида очиқланганлиги ҳақидаги хулосаларидан Ф1-ФА-0-43429, ФА-Ф1, ГОО2 рақамли “Қорақалпоқ фольклори ва адабиёти жанр ва турларининг назарий масалаларини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 3 ноябрдаги 89-03-4370-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қӯлланилиши орқали бугунги давр замонавий арузшунослигида араб тилидан кириб келган истилоҳларнинг луғавий маъносини билиш имконияти яратилган;
тадқиқот асосида “Фарҳанги мухтасари истилоҳоти рисолаи “Арӯз”-и Сайфии Бухороӣ” (ISBN 978-9943-6645-8-6) номли изоҳли луғат яратилган. Унда арузшуносликка оид 165 та терминлар изоҳланган. Натижада, бу талаба-ёшларнинг шеър вазни қоидаларини ӯрганиш имкониятини кенгайтиришга ва назарий билимларини оширишга хизмат қилган;
Сайфий Бухорий санъат ва ҳунар аҳлига бағишлаб ёзган ғазаллари билан бугунги давр санъат ва ҳунармандчилигимизнинг қадимийлигини англашда аҳамиятли эканлиги ҳақидаги илмий хулосалардан Ӯзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “O’zbekiston” телерадиоканали “Бедорлик”, “Таълим ва тараққиёт”, “Адабий жараён” эшиттиришларининг сценарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ӯзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “O’zbekiston” телерадиоканали ДУКнинг 2020 йил 10 ноябрдаги 04-25-1082-сон маълумотномаси). Натижада кӯрсатувларнинг илмий-оммабоплиги таъминланган ва долзарблиги илмий-амалий аҳамият касб этган.