Sayt test rejimida ishlamoqda

Шеримбетов Санжар Гулмирзоевичнинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

 

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Орол денгизининг суви қуриган ҳудудларидаги ўсимликларнинг молекуляр-биологик ва экологик хусусиятлари», 03.00.01–Биокимё; 03.00.10 – Экология (биология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.DSc/B1.

Илмий маслаҳатчи: Мухамедов Рустам Султанович, биология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Биоорганик кимё институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Биоорганик кимё институти, Ўзбекистон Миллий университети, Ўсимлик моддалари кимёси институти, DSc.27.06.2017.K/В/T.37.01.

Расмий оппонентлар: Кадирова Дильбар Абдуллаевна, биология фанлари доктори; Хамидов Ғуломжон, биология фанлари доктори, профессор; Абдуллаев Алишер Абдумавлянович, биология фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Орол денгизининг жанубий қуриган ҳудудларидаги ўсимликларнинг биокимёвий, молекуляр-биологик ва экологик хусусиятларини аниқлаш ҳамда уларнинг ресурс имкониятларини баҳолашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

Жанубий Оролқум ҳудудида 220 юксак ўсимлик турлари (шундан 130 тури илк бор) ўсиши аниқланган ва мазкур ҳудуд ўсимликлари Эрон-Турон флораси замирида пайдо бўлганлиги исботланган;

ўсимлик турларининг таркибидан 38 та, тупроқ таркибидан 37 та кимёвий элементларнинг миқдори, рений элементи ўсимлик таркибида аниқланган ҳамда ҳудудда тарқалган ўсимлик органлари таркибидаги эркин аминокислоталар миқдори аниқланган, фенилаланин ва пролиннинг ўсимликларнинг стресс омилларга мослашишидаги роли исботланган;

Орол денгизининг қуриган тубида тарқалган ўсимликларнинг оқсил-пептид компонентлари ажратилган ва уларнинг инсон организми учун патоген ҳисобланган бактерияларга қарши антибиотик потенциалга эга эканлиги исботланган;

илк бор Atriplex pratovii ўсимлиги rbcL генининг 488, 537 ва 811 жуфт нуклеотиддан, matK генининг 283, 403 ва 804 жуфт нуклеотиддан, psbB-psbH регионининг 577 жуфт нуклеотиддан иборат кетма-кетлиги аниқланган ва секвенс натижалари EMBL-EBI маълумотлар базасига киритилган;

илк бор Atriplex pratovii ўсимлигининг Atriplex туркуми бошқа турларидан фарқ қилиши молекуляр-генетик жиҳатдан исботланган ва  Atriplex pratovii ўсимлигининг rbcL, matK генлари бўйича турлараро ва туркумлараро молекуляр филогенияси ишлаб чиқилган;

ўсимлик турлари экологик гуруҳларга ажратилган ва уларнинг биоиндикация хусусиятлари асосланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:

Орол денгизининг суви қуриган ҳудудларидаги ўсимликларнинг биокимёвий, молекуляр-биологик ва экологик хусусиятларибўйича олинган илмий натижалар асосида:

биоиндикацион хусусиятга эга турлар (Salsola arbusculaformis, S.orientalis, S.richteri, Alhagi pseudalhagi, Kalidium capsicum, Halostachys belangeriana, Haloxylon aphyllum, Atraphaxis spinosa) индикатор ўсимликлар сифатида, биофаол бирикмаларига эга турлар (Tamarix ramosissima, Alhagi pseudalhagi, Peganum harmala, Nitraria schoberi, Astragalus villosissimus) доривор ўсимлик захираси сифатида жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг 2017 йил 9 февралдаги РФ-02/10-914-сон маълумотномаси). Илмий натижалар янги авлод дори воситалари ишлаб чиқаришда Оролқум ўсимлик турларидан захира сифатида фойдаланиш имконини берган;

шўрхокларда кенг тарқалган ўсимлик турлари (Tamarix hispida, Halostachys belangeriana, Haloxylon aphyllum, Salsola dendroides, Climacoptera aralensis, Atriplex pratovii, Limonium otolepis) фитомелиорант ўсимликлар сифатида шўрланган ерлар учун жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги Ўрмон хўжалиги бош бошқармасининг 2016 йил 17 майдаги 06/11-535-сон маълумотномаси). Илмий натижалар Оролқум ҳудудининг шўрланган ҳудудларида сунъий фитоценозлар яратишда ҳамда фитомелиорация ишларида фойдаланиш имконини берган;

аниқланган ўсимлик турларидан (Tamarix ramosissima, T.hispida, Alhagi pseudalhagi, Peganum harmala, Nitraria schoberi, Salsola orientalis, S.richteri, S. dendroides, Halostachys belangeriana, Haloxylon aphyllum, Climacoptera aralensis, Limonium otolepis) геологик қидирув ишларида, ўрмон ва ўтлоқзорлар барпо этишда, доривор ўсимлик ресурс базаси сифатида жорий этилган (Оролни қутқариш Халқаро фонди GEF Жамғармасининг 2017 йил 7 февралдаги 1/49-сон маълумотномаси). Илмий натижалар Орололди ҳудуди ўсимликларидан ўрмон ва ўтлоқзорлар барпо этиш ишларида фойдаланиш имконини берган;

Оролқум ўсимликларининг хилма-хиллиги, экологияси, динамикаси ва кимёвий элементлар таркиби бўйича олинган илмий натижалар Россия фанлар академияси Ширшов номидаги Океанология институтининг илмий-тадқиқот ишларида  қўлланилган (Россия фанлар академияси Ширшов номидаги Океанология институтининг 2016 йил 11 мартдаги
01/2115-224-сон маълумотномаси). Илмий натижалар Орололди региони ҳозирги экологик ҳолатини мониторинг қилиш имконини берган.

Atriplex pratovii ўсимлигининг rbcL, matK генлари, psbB-psbH региони секвенси бўйича олинган натижалар Европа нуклеотид архиви (Буюк Британия, Кембридж) EMBL-EBI маълумотлар базасида LT604458, LT604459, LT604460, LT628367 ва улар оқсиллари мос равишда SCB66075.1, SCB66076.1, SCB66077.1, SCZ84109.1 ID рақамлари орқали рўйхатдан ўтказилган (http://www.ebi.ac.uk). Ушбу секвенс маълумотларидан дунёнинг турли минтақаларида ўсувчи турларни ўрганишда глобал доирада фойдаланилмоқда.

Yangiliklarga obuna bo‘lish