Юлдашев Дониёр Тахировичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Атоқли отларнинг антропоцентрик тадқиқи», 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.3.DSc/Fil95 
Илмий маслаҳатчи: Дўсимов Зариббой, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Урганч давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институти, DSc.02/30.12.2019.Fil.46.03.
Расмий оппонентлар: Лутфуллаева Дурдона Эсоновна, филология фанлари доктори, профессор, Улуқов Носиржон Муҳаммадалиевич, филология фанлари доктори, профессор, Ҳусанов Нишонбой Абдусатторович, филология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: антропоцентрик парадигма асосида ўзбек тилидаги атоқли отларнинг лингвокультурологик хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
атоқли отларга антропоцентрик ёндашувнинг туб илдизлари мумтоз миллий меросимизга тааллуқли эканлиги ва XX аср ўрталари – XXI аср бошлари ўзбек номшунослигида ҳам антропоцентризм элементлари кўплаб учраши далилланган; 
атоқли отларда концепт ва тушунчанинг фарқланиши ҳамда номлардаги «инсон – табиат», «инсон – жамият», «инсон – билим» концептлари соматик, замон, антропик, биоморфик, предметли, маънавий каби турли маданият кодларда намоён бўлиши очиб берилган;
ном ҳамда жамият муносабатида антропоним ва топонимлар алоҳида типни ташкил қилиши, тарихий ҳамда замонавий номларнинг вужудга келиши тил материалларидаги ва халқ тафаккур тарзидаги ўзгаришларга боғлиқ бўлиши исботланган;    
атоқли отларда инсон фаолиятининг акс этишида номинатор(лар)нинг ижтимоий-сиёсий, иқтисодий-маиший, табиий-жўғрофий ҳаёт тарзи, ишонч ва ақидалари, маданий ва маърифий даражаси, ўзи ва оламни англашга бўлган интилиши каби асосий омилларга боғлиқлиги аниқланган;  
атоқли отларнинг вужудга келишида номинатор ва номинация жараёнининг ўрни ёритилиб, номларнинг номинация тамойилини белгилаш турғун ёки ўзгарувчан тафаккур тарзида намоён бўлишига ва анъанавий ёки расмий номлаш жараёнига боғлиқлиги асосланган;
атоқли отлар ономасиология масаласида антропоцентризмнинг моҳияти, номларнинг номинацион-мотивацион асослари аниқланиб, топонимларнинг аталиш тамойиллари ва номинация қонуниятлари шаклланишида инсон омилининг асосийлиги нисбийлик, транспозиция, позитивлик, негативлик орқали далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Атоқли отларнинг антропоцентрик тадқиқи юзасидан олинган натижалари асосида:
ўзбек тили атоқли отлар тизимини антропоцентрик парадигма асосида ўрганиш, номларнинг жамият ҳаётида тутган ўрни ва мотивациясини тадқиқ этиш бўйича олинган хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институтида бажарилган ФА-Ф1-Г041 рақамли «Ўзбек тили лексикаси ва терминологиясининг мустақиллик даври тараққиётини тадқиқ этиш» (2012-2016) номли фундаментал лойиҳада инсон  фаолиятининг атоқли отларда  акс  этиши ва номларнинг  аталиш  тамойиллари  ҳамда  номинация  қонуниятларини ёритишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2020 йил 11 ноябрдаги №3/1225-2456-сон маълумотномаси). Натижада атоқли отлар ва айрим терминларнинг таҳлилидан фойдаланиш асосида лойиҳа бўйича бажарилган тадқиқотнинг мукаммал бўлишига эришилган;
айрим атоқли отларнинг маъноларига доир хулосалар, этимологик тавсифлардан Маҳмуд Замахшарийнинг «Муқаддимат ул-адаб» асарини ўзбек тилидаги изоҳи билан нашр қилиш ҳамда Хоразм Маъмун академиясида 2017 йилда Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 17 мартдаги 49-баёни асосида хўжалик шартномаси асосида амалга оширилган «Огаҳий томонидан форс тилидан ўзбек тилига таржима қилинган «Ахлоқи муҳсинийн» асарини табдил қилиш, нашрга тайёрлаш ва чоп этиш» грант лойиҳасида кенг фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасининг 2020 йил 28 июлдаги №03-03-519-сон маълумотномаси). Натижада эски ўзбек тилидаги арабий ва форсий қатламга мансуб атоқли отларнинг маъновий тавсифлари мукаммаллашган, манбадаги атоқли отларнинг тўғри ўқилиши, табдил ҳамда талқин қилинишига эришилган;
атоқли отларнинг жамият ҳаётида тутган ўрни, унда инсон фаолияти акс этишига оид натижалардан қадимий манбаларда қўлланган атоқли отлар маъноларини тушунтиришда, музейлар фондида сақланаётган экспонатларнинг илмий паспортини ёзишда фойдаланилган (Халқаро «Олтин мерос» хайрия жамоат фондининг 2020 йил 21 июлдаги №01-42-сон маълумотномаси). Натижада хорижлик мутахассис ва сайёҳларнинг ўзбек ономалари ‒ атоқли отларининг қадимийлигига қизиқишлари ортган;
атоқли отларнинг мотивацион асослари ва номинацион универсалиялари тадқиқи натижаларидан манбалардаги тарихий номларнинг маъноларини тушунтиришда, Хива «Ичан-Қалъа» давлат музей-қўриқхонасига қарашли музейлардаги экспонатлар мазмунини шарҳлашда, маҳаллий номларни хорижлик сайёҳларга тарғиб қилишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Маданият вазирлигининг 2021 йил 22 январдаги №01-12-01-305-сон маълумотномаси). Натижада маҳаллий ва хорижий сайёҳларнинг тарихий номлар, ватанимиз тарихи ҳақидаги тасаввурлари бойишига эришилган;
Хоразм вилоят телерадиокомпаниясининг кўрсатувлари ва эшиттиришлари сценарийларини тайёрлашда, хусусан, «Тилимизни ўрганамиз», «Мунаввар кун» кўрсатувларида тадқиқот натижаларидан фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси Хоразм вилоят телерадиокомпаниясининг 2020 йил 2 июлдаги 993- ва 994-сон маълумотномалари). Натижада адабий-бадиий, маънавий-маърифий дастурларда ўзбек тилининг нуфузи, ривожланиш жараёнлари, атоқли отларнинг тадрижий тараққиётини атрофлича ёритиш имконияти яратилган.