Абдушукуров Бахтиёр Бўроновичнинг
докторлик диссертация ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Қисаси Рабғузий» лексикаси», 10.00.05–Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти (филология фанлари).
Талабгорнинг илмий ва илмий-педагогик фаолият олиб боришга лаёқати бўйича тест синовидан ўтгани ҳақида маълумот: /филология фанлари номзоди/.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: 30.09.2014/В 2014.5.Fil234.
Илмий маслаҳатчи: Дадабоев Ҳамидулла Арипович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти,14.07.2016.Fil.09.01.
Расмий оппонентлар: Cодиқов Қосимжон Позилович, филология фанлари доктори, профессор; Нуриева Фануза Шакуровна, Қозон федерал университети профессори, филология фанлари доктори; Ҳусанов Нишонбой Абдусатторович, филология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: «Қисаси Рабғузий» асарининг ўзбек адабий тили шаклланиши ва ривожланишида тутган ўрнини аниқлаш ҳамда қиссада қўлланилган сўзларнинг лингвостатистик, мавзуий, тарихий-этимологик ва лексик-семантик жиҳатдан ўзига хос хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
«Қисаси Рабғузий» асарининг ўзбек тили тарихий тараққиёти ва унинг адабий тил сифатида шаклланишидаги ўрни ҳамда лингвостатистикаси асосланган;
тарихий лексикологиянинг назарий қоидаларига таянган ҳолда қиссадаги ижтимоий-сиёсий, иқтисодий, диний, ҳарбий, маданий, маиший, жуғрофий, дипломатик ҳамда касб-ҳунарга оид лексик бирликларнинг қўлланиш доираси далиллаб берилган;
«Қисаси Рабғузий» сўз бойлигининг семантик хусусиятлари ва асар матнида қўлланилган лексик бирликларнинг генезиси исботланган;
асар тилининг ўзига хос характерли жиҳатлари ва қадимги туркий ҳамда эски ўзбек адабий тили билан узвий боғлиқлиги аниқланган;
қисса луғат фондида қўлланилган сўзлар ўртасидаги шакл ва маъно муносабатлари ҳамда ўзбек тилининг XIV асрдаги луғат бойлиги, бадиий имкониятлари асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
«Қисаси Рабғузий» асари лексикаси тадқиқи бўйича олинган натижалар асосида:
маънавиятнинг маъно-мазмуни, инсон ва жамият ҳаётидаги аҳамияти, миллий меросни тиклаш, ёшлар маънавиятини юксалтириш билан боғлиқ масалалар акс этган «Маънавият асосий тушунчалар изоҳли луғати»да (Академия, 2010) йигирмадан ортиқ илмий тушунча ҳамда атамалар изоҳлаб берилган. Ўзликни англаш, миллий онг ва тафаккурнинг ифодаси, авлодлар ўртасидаги руҳий-маънавий боғлиқликни таъминловчи тилнинг назарий масалалари ҳақидаги хулосалар А, Д, Ж, И, М, Р, Ш, Ў ҳарфларига оид луғат мақолаларда ўз ифодасини топган. Луғатдан маънавиятга доир асосий тушунча ва атамалар моҳиятини, тилнинг коммуникатив сифатларини, тарихий тараққиёт давомида такомиллашиб бориш жараёнини таҳлил қилишда фойдаланилган;
«Қисаси Рабғузий» асарининг 1904 (ҳижрий 1323) йилда Самарқандда кўчирилган араб ёзувидаги қўлёзма нусхаси ҳозирги ўзбек адабий тилига табдил қилиниб, изоҳлар билан тақдим этилган (Қисаси Рабғузий, Mumtoz so‘z, 2009). Илмий натижаларнинг қўлланиши тилнинг тарихий ва замонавий ҳолатини аниқ баҳолаш, шунингдек ёшларнинг аждодлар маънавий меросини ўрганиш ҳамда ундан баҳраманд бўлиш имконини берди;
«Қисаси Рабғузий» асарининг мавжуд қўлёзмалари ва уларнинг нашри, бадиий-ғоявий ҳамда тил хусусиятлари билан боғлиқ қарашлардан Ф.1-02 «Адабиётшуносликнинг фундаментал тарихи» (2012-2016) номли илмий лойиҳада XIII-XIV асрлар адабиётшунослиги манбаларининг поэтик жиҳатларини ёритишда; «Қисаси Рабғузий» асари лексикасини илмий таснифлаш бўйича амалга оширилган тадқиқот натижаларидан Ф.1-136 «Ўрта асрларда яратилган туркий ҳужжатларнинг ўзбек давлатчилиги тарихидаги ўрни» (2012-2016) номли илмий лойиҳада ўрта асрлардаги туркий ҳужжтларда қўлланган сўзларнинг тарихий тараққиётини очиб беришда фойдаланилган (Фан ва технологияларни ривожлантиришни мувофиқлаштириш қўмитасининг 2015 йил 2 декабрдаги ФТК-02-13/776-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланиши XIII-XIV асрларда Марказий Осиёдаги тил вазияти, туркий, хусусан, эски туркий адабий тил ва эски ўзбек тилининг шаклланиш ҳамда ривожланиш хусусиятларини аниқлаш имконини берди.
