Sayt test rejimida ishlamoqda

Азимова Гульмира Зайниддиновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Феноллар ва нафтолларни аллиллаш, аллил маҳсулотларининг хоссалари», 02.00.03 – Органик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.4.PhD/K144.
Илмий раҳбар: Юлдашева Мухаббат Раззокбердиевна, кимё фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон миллий университети, DSc.03/30.12.2019.К.01.03.
Расмий оппонентлар: Абдугафуров Иброхимжон Азизович, кимё фанлари доктори; Элмуродов Бурхон Жўраевич, кимё фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Тошкент кимё-технология институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: феноллар, нафтоллар ва уларнинг функционал ҳосилаларини аллиллаш реакцияларининг янги усулларини ишлаб чиқиш, реакция йўналишига катализаторларнинг таъсирини, синтез қилинган бирикмаларнинг биологик хусусиятларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор фенолнинг аллилловчи агентлар билан реакциялари темир (III) хлорид гексагидрати ва нанотузилишли TiO2·SiO2/FeCl3 каталитик системасида олиб борилган, темир (III) хлорид каталитик системасида реакциялар кўпроқ 4-ҳолатга бориши, нанотузилишли TiO2·SiO2/FeCl3 каталитик системасида эса кўпроқ 2-ҳолатга бориши аниқланган;
илк бор аллил-2-нафтил эфири ва аллил-1-нафтил эфирининг изомерланиш реакциялари темир (III) хлорид ва нанотузилишли TiO2·SiO2/FeCl3 каталитик системасида олиб борилган, изомерланиш реакцияси темир (III) хлорид иштирокида борганда молекулалараро ва нанотузилишли TiO2·SiO2/FeCl3 иштирокида ички молекуляр қайта гуруҳланиш орқали маҳсулотлар ҳосил бўлиши аниқланган;
нафтоллар ва фенолларнинг аллил бромид, аллил спирт, аллилэтил эфири, аллилацетат билан катализаторлар иштирокидаги апротон эритувчиларда аллиллаш реакцияларидан ҳосил бўладиган маҳсулот унумига кўра аллилловчи агентларнинг реакцион қобилияти аллилэтил эфир<аллил спирт<аллил бромид<аллилацетат қаторида ортиб бориши исботланган;
аллиллаш реакцияларида катализатор сифатида нанотузилишли TiO2·SiO2/FeCl3 каталитик системасининг қўлланилиши орто-аллиллаш реакцияларини олиб бориш имконини берган ва маҳсулот унуми Льюис кислоталари қўлланилганга нисбатан юқори бўлиши, 2-нафтилметил эфирини аллил спирт билан аллиллаш реакциясида нанотузилишли TiO2·SiO2/FeCl3 қўлланилганда С1 –углерод атомига бориши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Феноллар ва нафтолларнинг аллил ҳосилаларини самарали синтез қилиш усуллари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
инсектицид хусусиятга эга бўлган 1-аллил-2-нафтол олиш учун ишлатиладиган 2-аллилнафтил эфири синтези учун ташкилот стандарти “Ўзстандарт” агентлиги томонидан тасдиқланган (Ts 02072392-003:2020). Натижада, дуккакли экинлар заракунандаларига қарши инсектицид хусусиятли препарат ишлаб чиқариш имконини берган; 
2-аллилфенол ва аллилфенил эфири Муборак газни қайта ишлаш заводида металл конструкцияларнинг биокоррозиясига қарши ингибитор сифатида жорий этилган (“Ўзбекнефтегаз” АЖ “Муборак газни қайта ишлаш заводи”нинг 2020 йил 9 сентябрдаги 995/G’K-09-сон маълумотномаси). Натижада, метал конструкция ва қурилмаларининг эксплуатацион хоссаларини ошириш имконини берган; 
фенилаллил эфирини олиш усуллари ва аллилфенил эфирининг қайта гуруҳланиш реакциялари МУ-ФЗ-20171025111 рақамли “Карбон кислоталарни виниллашнинг илмий асослари ва олинган бирикмаларни хоссалари” мавзусидаги ёш олимлар фундаментал лойиҳасида глутар кислотани ва 2-гидроксиэтан кислоталарини виниллаш реакцияларини ўтказишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 11 сентябрдаги 89-03-3258-сон маълумотномаси). Натижада, ацетилен билан карбон кислоталарни виниллаш реакцияларидан юқори унумлар билан маҳсулотлар олиш имконини берган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish