Sayt test rejimida ishlamoqda

Торамбетов Батирбай Сметовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «3d-металларни 2,5-алмашинган тиадиазолнинг янги ҳосилалари билан комплекс бирикмаларини синтези, тузилиши ва хоссалари», 02.00.01 – Ноорганик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.1.PhD/K156.
Илмий раҳбар: Кадирова Шахноза Абдухалиловна, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон миллий университети, DSc.03/30.12.2019.К.01.03.
Расмий оппонентлар: Умаров Бақо Бафоевич, кимё фанлари доктори; Кадирова Зухра Чингизовна, кимё фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Умумий ва ноорганик кимё институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Co(II), Ni(II), Cu(II), Zn тузларини 2,5-алмашинган-1,3,4-тиадиазол ҳосилалари асосида металлокомплекс бирикмаларини синтез қилиш ҳамда уларнинг тузилиши ва хоссаларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Co(II), Ni(II), Cu(II) ва Zn ларнинг хлоридли, нитратли, ацетатли тузларини гетероциклик лигандлар – 2-амино-5-алкилтио-1,3,4-тиадиазол ҳосилалари билан, 1:2, 1:4 ва 1:1 M:L таркибли, нейтрал ва катион турдаги 48 та янги комплекс бирикмалар синтез қилинган;
квант-кимёвий ҳисоблашлар билан лигандларнинг электрон тузилишлари ва 3d-металл ионларига тиадиазол ҳалқасидаги -ҳолатдаги азот атомидан афзал бўлган координацияланиш маркази аниқланган. 
спектрал ва структуравий усуллар ацидолиганд молекулаларининг табиати ва ҳажмига кўра молекулалараро ўзаро таъсирга киришиши ҳамда улар ҳам ички сфера (ацетат), ҳам ички ва ташқи сферада (хлорид, нитрат) жойлашиши мумкинлиги аниқланган;
комплекс бирикмаларнинг термик барқарорлиги уларнинг кристалл ва молекуляр тузилишига боғлиқлиги, ҳамда термик барқарорлик Co(II)<Ni(II)<Zn<Cu(II) қаторида ортиб бориши аниқланган;
илк бор рентгенструктур тахлил усули билан янги комплекс бирикмаларнинг тетраэдрик [CoL12(CH3COO)2], тетрагонал-пирамида [CuL14Cl]Cl, [CuL24Cl]Cl, [CuL44Cl]Cl, [CuL14(NO3)]NO3·H2O, [CuL14(NO3)]NO3, [CuL44(NO3)]NO3·H2O ва октаэдрик биядроли [Cu2L12(CH3COO)4], [Cu2L22(CH3COO)4] тузилишда бўлиши аниқланган;
мисли комплекслардаги стереокимёвий ва электрон таъсирлар ҳамда Ян-Теллер эффекти ҳисобига металл-ацидолиганд боғларининг узайиши туфайли тетрагонал-пирамида тузилишдаги, марказий атомнинг координацион сони бешга тенг бўлган sp3d гибридланишдаги комплекслар ҳосил бўлиши аниқланган. 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
2,5-алмашинган-1,3,4-тиадиазол ҳосилаларини 3d-металлар билан янги биологик фаол металлокомплекс бирикмаларининг синтези ва физик-кимёвий ҳамда биологик хоссаларини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
[CoL12(CH3COO)2], [CuL24Cl]Cl, [CuL14(NO3)]NO3·H2O, ва [Cu2L12(CH3COO)4] таркибли комплексларнинг рентген тузилиш таҳлили натижалари Кембридж кристаллографик маълумотлар базасига киритилган (The Cambridge Structural Database, https://doi.org/10.1107/S2056989019010272, CCDC 1941461, 1937121, 1937112, 1937110). Натижада, ўхшаш янги кимёвий бирикмаларни синтез қилиш ва тузилишини тавсифлаш имконини берган;
БС-1 ([CuL14(NO3)]NO3·H2O) стимулятори Тошкент вилояти фермер хўжаликлари майдонларида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалик вазирлигининг 2020 йил 15 сентябрдаги 02/021-2929-сон маълумотномаси). Натижада, картошканинг гуллаши 5–8 кунга тезлашиб, етилиши 3–5 кунга қисқарган, ҳосилдорликни эса гектарига 8–9%га ошириш, стандарт стимуляторга нисбатан 8%га самарадорликка эришиш имконини берган;
синтез қилинган комплекс бирикмалардан ОТ-Ф7-45 рақамли “Металларнинг янги гетероҳалқали полифункционал биологик фаол лигандлар билан қишлоқ хўжалиги ва тиббиётда қўллаш учун полиэдрининг маълум тузилиш ва функционалликка эга бўлган координацион бирикмаларининг йўналтирилган синтези” мавзусидаги фундаментал лойиҳада металло-комплекс бирикмаларини синтез қилиш, уларнинг тузилиши ва хоссаларини аниқлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 25 июндаги 86-06-548-сон маълумотномаси). Натижада, янги комплекларни олиш ва фазовий тузилиши ҳамда хоссаларини аниқлаш имконини берган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish