Sayt test rejimida ishlamoqda

Файзиев Вохид Бахрамовичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Картошка Х вирусининг Ўзбекистонда тарқалган изолятини ажратиш, хусусиятларини ўрганиш ва унинг диагностикаси», 03.00.04 – Микробиология ва вирусология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.2.DSc/B95.
Илмий маслаҳатчи: Ваҳобов Абдурасул Ҳакимович, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент вилояти Чирчиқ давлат педагогика институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Микробиология институти, DSc.02/30.12.2019.В.38.01.
Расмий оппонентлар: Хасанов Ботир Ачилович, биология фанлари доктори, профессор; Қодирова Гулчехра Хакимовна, биология фанлари доктори; Маматқулов Иброхим Хомидович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: картошка Х вирусининг мамлакатимизда тарқалган изолятини ажратиш, унинг хусусиятларини ҳамда ўсимлик айрим физиологик жараёнларига таъсирини аниқлаш ва молекуляр-генетик усулда идентификация қилишдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор КХВнинг Ўзбекистонда тарқалган «некротик» (КХВн) изоляти ажратилди ва унинг ORFs5 гени аниқланган, филогенетик анализ қилинган ва ушбу ген асосида синтезланадиган оқсилнинг аминокислота таркиби бошқа изолятлар билан солиштирилган ҳамда вирус эволюцияси молекуляр-генетик усуллар ёрдамида аниқланган;
илк бор КХВн изолятининг касалланиш даражасига боғлиқ равишда ўсимлик баргидаги хлорофилл “а” миқдорини назоратга нисбатан 4,4, хлорофилл “b” миқдорини 2,3, каротиноид миқдорини эса 5,3 баравар камайтириши асосланган;
НЦМда иммуноблотинг усули ёрдамида дастлабки текширишларда ноаниқ бўлган қатор ўсимликлар қайта текшириб чиқилган ва вируснинг олабута (Atriplex micrantha C.A.Mey), итузум (Solanum nigrum, думбил шўра (Ch. murale), оддий шўра (Ch. quonea), ёввойи гултожихўроз (Amaranthus retrofflexus), бургон шувоғи (Artemisia annua), эрмон шувоғи (Artemisia vulgaris), дала рангўти (Sinapis arvensis L.), хaртол карами (Brassica juncea (L) Czern) каби ИФА сезгирлигидан четда қолган вируснинг янги табиий резерватор ўсимликлари аниқланган;
вируснинг туганак таркибида ва маданий ўсимликлар аъзоларида сақланишини аниқлаш асосида табиий-ўчоқлар билан алоқадорликнинг иккинчи гуруҳига яъни «Маданий ўсимликлар ичида турғун айланиш циркуляциясига эга бўлган табиий ўчоқли касалликлар» типига мансублиги исботланган;
КХВнинг Республикамиз ҳудудида тарқалган Хн изоляти илк бор ажратилган ҳамда баъзи биологик ва физик-кимёвий хусусиятлари аниқланган, TSK гел ёрдамида гельфильтрация қилиш орқали вируснинг тоза препарати олиниб, вирусга специфик зардоб тайёрлаш усули такомиллаштирилган;
ўсимлик пероксидаза ферментининг инфекцион жараёндаги  динамикаси соғлом ва вирус билан касалланган ўсимликлардан ажратилган ҳужайра шираси таҳлили орқали асосланган. 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Kартошка Х-вирусининг Ўзбекистонда тарқалган изолятини ажратиш, хусусиятларини ўрганиш ва диагностика қилиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
картошка (Solanum tuberosum L.) ўсимлигининг “КХВ-Ўз” изоляти  Генетика  ва  ўсимликлар  экспериментал  биологияси  институтининг “Фитопатоген  ва  бошқа  микроорганизмлар”  ноёб  объекти коллекцияси генофондига  топширилган  (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2019 йил 13 ноябрдаги 4/1255-3019-сон маълумотномаси). Натижада, фитопатоген микроорганизмлар штаммлари коллекция генофондини бойитиш, вирус турлари хилма-хилликлари электрон базаси ахборот таҳлил тизимини шакиллантириш  имконини берган;
вирус билан касалланган картошка (Solanum tuberosum L.) ўсимлигидан ажратиб олинган КХВ-Ўз изоляти (Potato virus X) Жаҳон микроорганизмлар маълумотлар марказининг Патоген Микроорганизмлар Миллий коллекциясининг (World Data Center for Microorganism (WDCM) National Collection of Phytopathogenic Microorganisms (NCAM)) маълумотлар базасига WDCM 915-рақами орқали рўйхатдан ўтказилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2019 йил 13 ноябрдаги 4/1255-3019-сон маълумотномаси). Натижада, дунёнинг турли минтақаларида тарқалган “Картошка Х вируси”ни тадқиқ қилишда глобал доирада фойдаланиш имконини берган;
вирусга тайёрланган специфик зардоби Тошкент вилояти Қибрай туманидаги “Флора”, Паркент туманидаги “Хисорак-Чотқол”, Тошкент туманидаги “Мурод агро-плюс” фермер хўжаликларидаги 78,6 гектар картошка майдонларида жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 7 декабрдаги 02/025-4226-сон маълумотномаси). Натижада, экиш олдидан уруғлик картошкани саралаш, вегетация жараёнида касалланиш даражасини мониторинг қилишда самарали фойдаланилган ҳамда картошка ҳосилдорлигини ошиши имконини берган;
иммуноблотинг усули Тошкент вилоятининг Қибрай, Паркент туманлари картошка экин майдонлари ва уларнинг атрофида ўсувчи ўсимликлар вирусологик назоратини олиб боришда жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 7 декабрдаги 02/025-4226-сон маълумотномаси). Натижада, ушбу ҳудудларда ўсувчи вирус сақловчи ўсимликларни эрта аниқлаш ҳамда фитосанитар чораларини олиб бориш имконини берган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish