Sayt test rejimida ishlamoqda

Абдурахмонов Элдор Баратовичнинг 
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «FAU ва 5А типидаги синтетик цеолитларда қутбли, қутбсиз ва квадруполь молекулалар адсорбция механизмлари», 02.00.11 – Коллоид ва мембрана кимёси (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.4.DSc/К93.
Илмий маслаҳатчи: Эргашев Ойбек Каримович, кимё фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассасалар номи: Наманган муҳандислик-технология институти, Умумий ва ноорганик кимё институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Умумий ва ноорганик кимё институти, DSc.02/30.12.2019.K/T.35.01.
Расмий оппонентлар: Гуро Виталий Павлович, кимё фанлари доктори, профессор; Акбаров Ҳамдам Икрамович, кимё фанлари доктори, профессор; Адизов Бобиржон Замирович, техника фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент кимё-технология институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: 5А ва FAU типидаги синтетик цеолитларда буғ ва газ ҳолатларидаги қутбли, қутбсиз ва квадруполь молекулаларнинг адсорбция изотермалари, дифференциал иссиқликлари, энтропиялари ва термокинетик хусусиятларини аниқлашдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Na+ ва Li+ катионлари бўлган FAU типидаги цеолитларда аммиак ва бензол молекулалари, Са+2 ва Na+ катионлари бўлган 5А типидаги цеолитларда сув ва карбонат ангидрид молекулалари адсорбциясининг тўлиқ термодинамик тавсифлари (Н, G ва S), изотермалари микроғовакларнинг ҳажмий тўйиниш назарияси (МҲТН) икки ва уч ҳадли математик тенгламалари асосида исботланган;
FAU типидаги цеолитларда аммиак ва бензол, 5 А цеолитларида сув ва карбонат ангидрид молекулалари адсорбция иссиқлиги тўлқинсимон кўринишда бўлиши аниқланган;
FAU типидаги синтетик цеолитларнинг SII бўшлиғида бензол адсорбция иссиқлиги доимий бўлиши аниқланган;
FAU типидаги Х, Y ва LSX цеолитлари бўшлиқларида аммиак гази ва бензол буғи адсорбция миқдорлари ҳисобланганда NaX да 8 та, NaY да 7 та, NaLSX да 12 та Na+ катионлари, LiX да 10,75 та, LiY да 6,87 та ва LiLSX да 12 та Li+  катионлари борлиги аниқланган;
гил минераллари билан бойитилган СаА2 цеолити СаА1 цеолитига нисбатан сувни кўпроқ адсорбция қилиши исботланган;
5 А типидаги цеолитларда углерод (IV) оксиди цеолит бўшлиқларидаги қарама-қарши жойлашган SIII ва SI, ҳамда SII ва SI даги катионларини бир-бири билан туташтириши аниқланган;
FAU цеолитларида адсорбция жараёнида гексоганал призма ҳамда содалит бўшлиқларидан супербўшлиқга Na+, Li+ катионлари, 5А цеолитларида ҳам содалит бўшлиқларидан супербўшлиқларга Са2+ ва Na+ катионларининг кўчиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
FAU ва 5A типидаги цеолитларнинг адсорбцион механизмларини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Синтетик цеолитларда адсорбциянинг тўлиқ термодинамик тавсифлари (Н, G ва S) бўйича олинган маълумотлар ФА-Ф7-012 рақамли «Полифункционал таъсирли қатор металларнинг янги аралаш лигандли координацион бирикмаларининг синтези, тузилишларининг ўзига хослиги, реакция қобилиятлари ва биологик хоссаларининг илмий асослари» лойиҳасида координацион бирикмаларнинг дифференциал иссиқлиги ва стихиометрик ўлчамларини аниқлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2020 йил 24 ноябрдаги 4/1255-2609-сон маълумотномаси). Натижада, координацион бирикмаларни дифференциал иссиқликлари, стехиометрик ўлчамларини аниқлаш имконини берган;
X ва LSX типидаги цеолитлар аналоглари “Чиноз НҚИЗ”да нефть хомашёлари, ярим маҳсулотлари ва тайёр маҳсулотлари таркибидаги бензол, турли хил ароматик углеводородлар гомологлари ва олтингугуртли бирикмалардан тозалашда жорий этилган («Ўзбекнефтмаҳсулот» АЖнинг 2019 йил 28 июндаги 20/11-655-сон маълумотномаси). Натижада, нефтни қайта ишлаш жараёнидан чиқадиган ароматик бирикмалар, уларнинг гомологларидан ва бошқа қўшимча моддалардан 8–10 баробар самарали тозалаб олиш имконини берган. 
Y типидаги синтетик цеолитлари аналоглари “Чиноз НҚИЗ”да Евро-5 стандартларига мос келувчи юқори октанли бензин олишда жорий этилган («Ўзбекнефтмаҳсулот» АЖнинг 2019 йил 28 июндаги 20/11-655-сон маълумотномаси). Натижада, Евро-5 стандартларига мос келувчи бензин олиш имконини берган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish