Sayt test rejimida ishlamoqda

Бабакулов Исмаил Туркмановичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Рус ва ўзбек тилларида сўз ясалиши усуллари типологик детерминантнинг ифодаланиши сифатида», 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2014.3-4.Fil.145.
Илмий маслаҳатчи: [Пардаев Абдиназар Сайидович], Филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат чет тиллар институти ҳузуридаги PhD.03/30.12.2019.Fil/Ped.83.01 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш. 
Расмий оппонентлар: Бакиров Поён Уралович, филология фанлари доктори, доцент; Джусупов Маханбет, филология фанлари доктори, профессор; Маматов Абдуғофир Эшонқулович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: рус ва ўзбек тилларининг сўз ясаш тизимлари хусусиятларига типологик детерминантнинг таъсирини аниқлашдир.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
рус тилининг флектив ва ўзбек тилининг агглютинатив тизими типологик детерминантнинг ифодаланиши сифатида тил ассиметрияси тамойиллари очиб берилган;
рус ва ўзбек тиллари сўз ясаш тизимлари динамикасини қиёслаш орқали тилларнинг луғавий таркибини бойитиш жараёнлари, дунёнинг этник кўриниши, халқлар маънавий қарашларининг юксалишига таъсири билан боғлиқ жиҳатлари очиб берилган; 
рус ва ўзбек тилларида сўз ясаш усуллари, асосан, морфем тизим, тил детерминанти ва грамматик категориялар тўпламига боғлиқлиги далилланган;
тил белгиларининг асимметрик дуализми асосланиб, унинг тил бирликлари тизимида, тузилишида ва функционаллигида намоён бўлиши аниқланган;
рус ва ўзбек тилларининг сўз ясаш ва грамматик тизимларининг уйғунлиги, умумий хусусиятлари аниқланиб, ўзига хос типологик контраст жиҳатлари асосланган; 
рус ва ўзбек тилларида сўз ясовчи категорияларнинг сўз ясалиш усуллари билан корреляцион алоқаси типологик детерминантнинг ифодаланиши асосланган;
рус ва ўзбек тилларининг сўз ясалиши усуллари сўз туркумлари мисолида асосланган ва от ва феъл изоморфли сўз ясовчи категориялар тизими ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тадқиқот жараёнида олинган илмий натижа ва амалий таклифлар асосида:
рус ва ўзбек тилларининг сўз ясалиши усуллари типологик детерминантлар орқали ифодаланишига оид хулосалардан “Тил ривожланишининг деривацион қонуниятлари” ОТ-Ф8-062 фундаментал илмий-тадқиқоти лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 19 майдаги 89-03-2804-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши дериватлар шаклланишига алоқадор тадқиқотларни такомиллаштирган;
рус ва ўзбек тиллари морфемикаси ва сўз ясалишининг қиёсий таҳлил қилинган илмий тадқиқот натижаларидан «Филология ва тилларни ўқитиш: Рус тили», «Она тили ва адабиёти: ўзга тилли гуруҳларда рус тили ва адабиёти» йўналишлари таълим жараёнида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 19 майдаги 89-03-2804-сон маълумотномаси). Тадқиқот илмий натижаларининг қўлланилиши филологик йўналишлар ҳамда миллий гуруҳларда рус тили ва адабиёти ихтисослиги бўйича ўқитиш усулларининг янада бойитилишига хизмат қилган;
рус ва ўзбек тилларида сўз ясалиш усуллари жиҳатидан алломорфизмнинг таҳлили ҳамда унинг моҳиятини тадқиқ қилиш натижаларидан «Сўз ясовчи атамаларнинг қисқача русча-ўзбекча луғати» чоп этилган. Мазкур луғат тил детерминантининг қиёсий-таҳлилий ва мазмунан бойишига асос бўлган;
рус ва ўзбек тилларининг сўз ясовчи категориялари асимметриясини синтактик даражада бартараф этиш ҳамда унинг ўрнини тўлдириш усулларини аниқлаш илмий-тадқиқот натижаларидан рус ва ўзбек миллий-маданий меросига бағишланган турли тадбирларда фойдаланилган  (Самарқанд вилояти рус маданияти марказининг 2019 йил 22 майдаги 10/40-сон маълумотномаси).Тадқиқот натижаларнинг қўлланилиши йиғилиш иштирокчиларининг рус ва ўзбек  тилларида сўз ясалишига доир билимларини янада оширишга хизмат қилган;
рус ва ўзбек тилларида сўз ясалишининг тизимлилиги ва тил детерминантларининг қўлланилишига оид тадқиқот натижаларидан Ўзбекистон Республикаси Самарқанд вилояти телерадиокомпаниясининг «Халқ билан юзма-юз», «Жараён» кўрсатувлари учун сценарий тайёрлашда фойдаланилган (Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг 2019 йил 30 майдаги 09-01/158-сон маълумотномаси). Натижада, кўрсатувларнинг илмий-оммабоплиги таъминланиб, уларнинг мазмуни янада оширилишига хизмат қилган;
турли тизимли тиллар сўз ясовчи қатламларининг ҳам назарий, ҳам типологик жиҳатдан тадқиқ қилиш натижаларидан Ўзбекистон ёзувчилар уюшмасининг Самарқанд вилояти бўлимининг «Садоқат» ижодий тўгараги илмий-амалий семинар материалларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Ёзувчилар уюшмасининг 2019 йил 12 июлдаги 10/82-сон маълумотномаси). Тадқиқот ишининг илмий натижалари ёш ижодкорларнинг бадиий асар матнларида сўз, унинг тузилиши ва қўлланилиши ҳақида билимларини оширишга ёрдам берган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish