Sayt test rejimida ishlamoqda

Зарипова Раъно Ибодуллоевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Инглиз  ва ўзбек  тилларида  оддий  сўзлашув    нутқига хос фразеологизмларнинг адабий нормага муносабати», 10.00.06–Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.3.PhD/Fil345.
Илмий раҳбар: Маматов Абди Эшонқулович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, PhD.03/30.12.2019.Fil.72.03.
Расмий оппонентлар: Кахарова Ирода Сидиковна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори; Хайруллаев Хуршиджон Зайниевич, филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Самарқанд  давлат университети.    
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: инглиз ва ўзбек тилларида оддий сўзлашув нутқига хос фразеологизмларнинг ўзига хос хусусиятлари, юзага келиш омилларини ўрганиш асосида уларнинг адабий тил меъёрларига муносабати ва таржимада берилиш тамойилларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
инглиз ва ўзбек тилларидаги оддий сўзлашув нутқи фразеологизмларининг метафорик-семантик хусусиятларига кўра фразеологик бирлик, идиома, атамалик/терминологик характерга эга идиофразеоматик бирлик, фразеоматик бирлик каби кўринишлари синтагматик аспектда функционал яхлитлик  касб этиши исботланган;
қиёсланаётган тиллар фразеосистемаси бирликларига хос яхлитлик, турғунлик, изчиллик, тизимлилик каби норма белгилари ва мазкур бирликлар контекстуал-ситуатив қўлланишининг услубий мавқеини белгилашда тил парадигмасидаги лексик, грамматик, орфоэпик сатҳларга доир коннотатив (яширин) меъёрларнинг ўзаро  функционаллик кўлами аниқланган; 
образлилик, оддий тасвир, ифодалаш, прагматик-услубий каби баҳолаш меъёрлари фразеологик бирликлар тизимидаги бирламчи, уларни ҳосил қилувчи қолган барча лисоний (лексик, фонетик, синтактик) воситалар  формал хусусиятга эга бўлган иккиламчи белгилар эканлиги асосланган; 
коммуникатив мақсадига кўра миннатдорчилик, хурсандлик, қониқиш, рағбатлантириш каби ижобий ҳамда ғазаб, гина, ҳасад, кесатиқ, калака, масхара каби салбий коннотацияларга эга бўлган оддий сўзлашув ва бадиий нутқ фразеологизмларининг вазият контекстида воқеланадиган шакл ва мазмун муносабати ва уларнинг таржима қилинишида тиллараро прагматик асимметрия юзага келиши далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Инглиз ва ўзбек тилларида оддий сўзлашув нутқига хос фразеологизмларнинг ўрни, лисоний-услубий имкониятларини аниқлаш, мазкур бирликларнинг ўзига хос белгилари, шаклланиш омиллари, образлилик даражасини ўрганиш, таржима таҳлилини функционал мутаносиблик/номутаносиблик назариясига асосланган ҳолда амалга ошириш юзасидан олинган илмий натижалар ва амалий таклифлар асосида:
фразеологизмларнинг лисоний ҳодисалар сифатида нутқда муайян услубий вазифаларда қўлланиши, яхлит тизим сифатида намоён бўлиши, мураккаб табиати, маъноларининг бир бутунлиги ёки улар ўртасидаги қарама-қаршилик, тарихий, этимологик маънолари билан ҳозирги даврдаги маънолари ўртасидаги фарқларни асослашга доир хулосалардан Андижон давлат университетида 2012-2014 йилларга мўлжалланган ИТД-1-57 рақамли “Ўзбек тилининг татбиқий йўналишларини амалга оширишнинг дастурини ишлаб чиқиш” давлат амалий-тадқиқот дастурлари доирасида амалга оширилган лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 9 январдаги 89-03-123-сон маълумотномаси). Натижада лисоний менталитетнинг ўзига хос хусусиятларини очиб бериш, гендер фарқли бирликларнинг услубий, мазмуний, структур ҳамда вазифавий ўзига хосликлари каби масалаларни ёритиш ҳамда сўзлашув нутқининг социолингвистик, психолингвистик хусусиятларини аниқлашга эришилган;
фразеологизмларнинг халқ тилида турли ижтимоий-руҳий омиллар таъсирида юзага келиши ва умумхалқ томонидан бир хилда тан олиниб, анъанавий шаклда, ўзига хос турғун ва барқарор кўринишда, яхлит семантик бутунликда, умумлашган кўчма маънода қўлланиши жиҳатидан муайян нормага эгалигини кўрсата олиши билан боғлиқ хулосалардан Бухоро телеканалининг “Ассалом, Бухоро”, “Саккизинчи мўъжиза” телекўрсатувлари сценарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси Бухоро вилояти телерадиокомпаниясининг 2019 йил 10 октябрдаги 1/365-сон маълумотномаси). Натижада мазкур телекўрсатувлар учун тайёрланган материалларнинг мазмуни мукаммаллашган, илмий далилларга бой бўлиши таъминланган;
ибораларнинг тил нормаси, уларнинг анъанавийлиги, чекланганлиги ёки бузилишларга учраганлиги, адабий нормага муносабати, мазкур бирликларнинг умумхалқ томонидан тан олинган шакли, фразеологизмнинг маъноси, анъанавий структураси ўзгаришини таҳлил қилиш натижасида олинган хулосалардан Америка Қўшма Штатларидаги Джоржия штатида жойлашган Реформед университетининг талабаларига ўзбек тили ва маданиятини ўргатиш жараёнида фойдаланилган (Реформед университетининг 2020 йил 8 февралдаги маълумотномаси).  Натижада адабий меъёр доирасида юзага келган фразеологизмларнинг инглизча, ўзбекча  изоҳли луғатларда келтирилган шакл ва маъноларининг ранг-баранглигини англаш ва функционал жиҳатларини тушуниш учун манба бўлиб хизмат қилган. 

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish