Yusupov Maksudbek Sultanmuratovichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Doktorlik ishi mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Sovuq plazma bilan biomolekulalar o‘zaro ta’sirining molekulyar mexanizmlari», 01.04.03 – Molekulyar fizika i issiqlik fizikasi (fizika-matematika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2020.3.DSc/FM160.
Ilmiy maslahatchi: Mirzaev Sirojiddin Zaynievich, fizika-matematika fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Antverpen Universiteti (Bel`giya) va O‘zR FA Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti. 
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘zR FA Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti, DSc.02/30.12.2019.FM.65.01.
Rasmiy opponentlar: Baxramov Sagdulla Abdullaevich, fizika-matematika fanlari doktori, professor, O‘zR FA akademigi; Rasulov Akbarali Maxamatovich, fizika-matematika fanlari doktori, professor; Benedikt Yan, professor, Kristian Al`brext nomidagi Kil` universiteti (Germaniya).
Yetakchi tashkilot nomi: Samarqand davlat universiteti.
Doktorlik ishi yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi sovuq atmosferik plazma tufayli yuzaga keladigan reaktiv zarralarning biomolekulalar bilan o‘zaro ta’siri mexanizmlarini aniqlash orqali plazmaning biomolekulalarga ta’sirini o‘rganish bo‘yicha fundamental tushunchalarga ega bo‘lish va, xususan jarayonlarda reaktiv zarralarining rolini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor reaktiv kislorod va azot turlari (RKAT)ning fosfolipid qo‘sh qatlam (FQQ) bosh guruhlari bilan o‘zaro ta’sirini va so‘ngra bosh guruh va lipid dum oksidlanishining membrananing strukturaviy va dinamik xususiyatlariga ta’sirini, turli xil modellashtirish usullaridan foydalangan holda tizimli o‘rganish usuli yaratilgan va olingan simulyasiya natijalari va tajribalar o‘rtasida yaxshi muvofiqlikka erishilgan;
sovuq atmosferik plazma (SAP) tufayli yuzaga kelgan elektr maydon va lipid oksidlanishining FQQda g‘ovaklar hosil bo‘lishida sinergistik effektining molekulyar darajadagi mexanizmlari identifikatsiya qilingan;
lipid dumlarining oksidlanishi elektroporatsiyani boshlash uchun zarur bo‘lgan o‘rtacha vaqtning kamayishiga, shuningdek FQQda g‘ovak paydo bo‘lishi uchun zarur bo‘lgan bo‘sag‘aviy elektr maydon pasayishiga olib kelishi topilgan;
ilk bor plazma orqali oksidlanishning FQQda sodir bo‘ladigan jarayonlarga, jumladan fosfatidilserin ‘flip-flop’ (bir qatlamdan ikkinchi qatlamga o‘tish) harakatiga, RKAT transportiga va mexanik kuchlanishga ta’sirini o‘rganish uchun tizimli usullar ishlab chiqilgan;
FQQning oksidlanishi gidrofilik RKTning u orqali o‘tish erkin energiya bar`erlarining umumiy pasayishiga olib kelishi, holbuki, gidrofobik RKAT tabiiy va oksidlangan FQQlar orqali sezilarli darajada yaxshiroq o‘ta olishlari mumkinligi ko‘rsatilgan;
FQQning oksidlanishi FQQ orqali fosfatidilserin translokatsiyasini osonlashtirishi, undan tashqari mexanik stress ostidagi FQQda g‘ovak paydo bo‘lishi uchun kerak bo‘ladigan nisbiy kengayishni pasaytirishi, shu bilan membrananing oquvchanligiga hissa qo‘shishi aniqlangan;
ilk bor akvaporin (AQP) transmembran oqsil kanali orqali gidrofilik va gidrofobik RKATning o‘tish jarayonlarini tadqiq qilish usuli yaratilgan;
gidrofilik zarralar hujayraga AQPlar orqali kirishi taklif qilingan, chunki ularning lipid membranasi orqali kirishi uchun yanada yuqoriroq energiyaviy bar`erga duch kelishi ko‘rsatilgan;
gidrofobik RKAT hujayraga katta ehtimol bilan, lipid oksidlanishi sodir bo‘ladigan, membrana orqali kirishi aniqlangan, chunki ularning AQP orqali o‘tish energiyaviy bar`erlari yuqoriroq bo‘lishi topilgan;
ilk bor turli simulyasiya metodlaridan foydalanib, sistin (CYC)ning xCT antiporter oqsili orqali transport jarayoni to‘liq kuzatilgan;
xCTning oksidlanishi CYC translokatsiyasi uchun erkin energiya bar`erini keltirib chiqarishi va shu bilan CYC ning substrat bog‘lanadigan joyga kirishini to‘sib qo‘yishi ko‘rsatilgan;
uchta oqsil model sistemalarining xususiyatlariga plazma orqali oksidlanishning ta’siri batafsil tekshirilgan; shu maqsadda model oqsillarning oksidlangan shakllarini yaratish uchun (ya’ni ularni modifikatsiya qilish uchun) muayyan aminokislotalar tanlangan; simulyasiyalar tajribalar bilan birgalikda olib borilgan va natijalarning sifat jihatidan muvofiqligiga erishilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:
Tadqiqot natijalarining asosiy tatbiqi olingan natijalarga, Web of Science ilmiy ma’lumotlar bazasiga ko‘ra, yuqori impakt faktorli jurnallarda chop etilgan 250 dan ortiq eksperimental va modellashtirish tadqiqotlarida, shuningdek sharh maqolalarida iqtibos keltirish orqali joriy qilingan:
plazma hosil qilgan RKATning FQQ bilan o‘zaro ta’siri va so‘ngra bosh guruh va lipid dum oksidlanishining membrananing xususiyatlariga ta’siri, shuningdek elektr maydoni va lipid oksidlanishining FQQ o‘tkazuvchanligiga sinergistik ta’siri natijalari [Biol. Chem. 2019; 400: 19 (IF=3.014), Sci. Rep. 2019; 9: 4496 (IF=4.011), J. Chem. Inf. Model. 2019; 59: 4413 (IF=3.966), Cells 2020; 9: 847 (IF=5.656), Trends Biotechnol. 2018; 36: 594 (IF=13.747), J. Am. Chem. Soc. 2018; 140: 9606 (IF=14.695), Chem. Rev. 2019; 119: 5954 (IF=54.301), Mat. Sci. Eng. R. 2019; 138: 36 (IF=22.25)] da natijalarni talqin qilish va tavsiflashda ishlatilgan;
plazma tufayli oksidlanishdan kelib chiqqan FQQda sodir bo‘ladigan jarayonlar, chunonchi RKAT transporti va fosfatidilserin ‘flip-flop’ harakati kabi tadqiqotlar natijalari [J. Phys. Chem. B 2018; 122: 10362 (IF=2.923), Phys. Chem. Chem. Phys. 2019; 21: 19327 (IF=3.567), Cancers 2020; 12: 269 (IF=6.162), Nanoscale 2019; 11: 19497 (IF=6.97), Cancers 2019; 11: 1109 (IF=6.162), Int. J. Mol. Sci. 2020; 21: 1939 (IF=4.183), Curr. Opin. Struc. Biol. 2018; 51: 177 (IF=7.052), Annu. Rev. Biophys. 2019; 48: 421 (IF=12.175), Chem. Rev. 2019; 119: 5954 (IF=54.301)] da tahlil qilingan va ko‘rib chiqilgan;
akvaporin orqali gidrofilik va gidrofobik RKATning o‘tishi, shuningdek sistinning xCT oqsil kanali orqali trasporti bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlar natijalari [J. Chem. Inf. Model. 2018; 58: 2193 (IF=3.966), Oxid. Med. Cell. Longev. 2019; 2019: 9062098 (IF=4.868), Cells 2019; 8: 1316 (IF=5.656), Cancers 2019; 11: 1920 (IF=6.162), Arch. Biochem. Biophys. 2020; 681: UNSP 108253 (IF=3.559), Neurochem. Res. 2020; 45; 1375 (IF=2.782), J. Membr. Biol. 2019; 252: 465 (IF=1.746), Arch. Biochem. Biophys. 2019; 674: UNSP 108114 (IF=3.559), Cancers 2020; 12: 269 (IF=6.162)] da muhokama qilingan va ishlatilgan;
uchta oqsil model sistemalari, ya’ni inson epidermal o‘sish faktori, amiloid beta peptid va sitoglobinning strukturaviy xususiyatlariga plazma orqali oksidlanishning ta’siri tadqiqotlari natijalari [Oxid. Med. Cell. Longev. 2019; 2019: 9062098 (IF=4.868), Cancers 2019; 11: 1920 (IF=6.162), Cancers 2018; 10: 394 (IF=6.162), J. Mol. Graph. Model. 2020; 96: UNSP 107535 (IF=1.863), Sci. Rep. 2019; 9: 16080 (IF=4.011), ChemSusChem 2020; 13: 2072 (IF=7.804), Molecules 2019; 24: 2568 (IF=3.06), Plasma. Process. Polym. 2018; 15: e1800078 (IF=3.173)] da olingan natijalar tahlili uchun foydalanilgan.