Sayt test rejimida ishlamoqda

Юсупов Максудбек Султанмуратовичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Докторлик иши мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Совуқ плазма билан биомолекулалар ўзаро таъсирининг молекуляр механизмлари», 01.04.03 – Молекуляр физика и иссиқлик физикаси (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.3.DSc/FM160.
Илмий маслаҳатчи: Мирзаев Сирожиддин Зайниевич, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Антверпен Университети (Бельгия) ва ЎзР ФА Ион-плазма ва лазер технологиялари институти. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: ЎзР ФА Ион-плазма ва лазер технологиялари институти, DSc.02/30.12.2019.FM.65.01.
Расмий оппонентлар: Бахрамов Сагдулла Абдуллаевич, физика-математика фанлари доктори, профессор, ЎзР ФА академиги; Расулов Акбарали Махаматович, физика-математика фанлари доктори, профессор; Бенедикт Ян, профессор, Кристиан Альбрехт номидаги Киль университети (Германия).
Етакчи ташкилот номи: Самарқанд давлат университети.
Докторлик иши йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади совуқ атмосферик плазма туфайли юзага келадиган реактив зарраларнинг биомолекулалар билан ўзаро таъсири механизмларини аниқлаш орқали плазманинг биомолекулаларга таъсирини ўрганиш бўйича фундаментал тушунчаларга эга бўлиш ва, хусусан жараёнларда реактив зарраларининг ролини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор реактив кислород ва азот турлари (РКАТ)нинг фосфолипид қўш қатлам (ФҚҚ) бош гуруҳлари билан ўзаро таъсирини ва сўнгра бош гуруҳ ва липид дум оксидланишининг мембрананинг структуравий ва динамик хусусиятларига таъсирини, турли хил моделлаштириш усулларидан фойдаланган ҳолда тизимли ўрганиш усули яратилган ва олинган симуляция натижалари ва тажрибалар ўртасида яхши мувофиқликка эришилган;
совуқ атмосферик плазма (САП) туфайли юзага келган электр майдон ва липид оксидланишининг ФҚҚда ғоваклар ҳосил бўлишида синергистик эффектининг молекуляр даражадаги механизмлари идентификация қилинган;
липид думларининг оксидланиши электропорацияни бошлаш учун зарур бўлган ўртача вақтнинг камайишига, шунингдек ФҚҚда ғовак пайдо бўлиши учун зарур бўлган бўсағавий электр майдон пасайишига олиб келиши топилган;
илк бор плазма орқали оксидланишнинг ФҚҚда содир бўладиган жараёнларга, жумладан фосфатидилсерин ‘flip-flop’ (бир қатламдан иккинчи қатламга ўтиш) ҳаракатига, РКАТ транспортига ва механик кучланишга таъсирини ўрганиш учун тизимли усуллар ишлаб чиқилган;
ФҚҚнинг оксидланиши гидрофилик РКТнинг у орқали ўтиш эркин энергия барьерларининг умумий пасайишига олиб келиши, ҳолбуки, гидрофобик РКАТ табиий ва оксидланган ФҚҚлар орқали сезиларли даражада яхшироқ ўта олишлари мумкинлиги кўрсатилган;
ФҚҚнинг оксидланиши ФҚҚ орқали фосфатидилсерин транслокациясини осонлаштириши, ундан ташқари механик стресс остидаги ФҚҚда ғовак пайдо бўлиши учун керак бўладиган нисбий кенгайишни пасайтириши, шу билан мембрананинг оқувчанлигига ҳисса қўшиши аниқланган;
илк бор аквапорин (AQP) трансмембран оқсил канали орқали гидрофилик ва гидрофобик РКАТнинг ўтиш жараёнларини тадқиқ қилиш усули яратилган;
гидрофилик зарралар ҳужайрага AQPлар орқали кириши таклиф қилинган, чунки уларнинг липид мембранаси орқали кириши учун янада юқорироқ энергиявий барьерга дуч келиши кўрсатилган;
гидрофобик РКАТ ҳужайрага катта эҳтимол билан, липид оксидланиши содир бўладиган, мембрана орқали кириши аниқланган, чунки уларнинг AQP орқали ўтиш энергиявий барьерлари юқорироқ бўлиши топилган;
илк бор турли симуляция методларидан фойдаланиб, цистин (CYC)нинг хCТ антипортер оқсили орқали транспорт жараёни тўлиқ кузатилган;
хCТнинг оксидланиши CYC транслокацияси учун эркин энергия барьерини келтириб чиқариши ва шу билан CYC нинг субстрат боғланадиган жойга киришини тўсиб қўйиши кўрсатилган;
учта оқсил модел системаларининг хусусиятларига плазма орқали оксидланишнинг таъсири батафсил текширилган; шу мақсадда модел оқсилларнинг оксидланган шаклларини яратиш учун (яъни уларни модификация қилиш учун) муайян аминокислоталар танланган; симуляциялар тажрибалар билан биргаликда олиб борилган ва натижаларнинг сифат жиҳатидан мувофиқлигига эришилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Тадқиқот натижаларининг асосий татбиқи олинган натижаларга, Web of Science илмий маълумотлар базасига кўра, юқори импакт факторли журналларда чоп этилган 250 дан ортиқ экспериментал ва моделлаштириш тадқиқотларида, шунингдек шарҳ мақолаларида иқтибос келтириш орқали жорий қилинган:
плазма ҳосил қилган РКАТнинг ФҚҚ билан ўзаро таъсири ва сўнгра бош гуруҳ ва липид дум оксидланишининг мембрананинг хусусиятларига таъсири, шунингдек электр майдони ва липид оксидланишининг ФҚҚ ўтказувчанлигига синергистик таъсири натижалари [Biol. Chem. 2019; 400: 19 (IF=3.014), Sci. Rep. 2019; 9: 4496 (IF=4.011), J. Chem. Inf. Model. 2019; 59: 4413 (IF=3.966), Cells 2020; 9: 847 (IF=5.656), Trends Biotechnol. 2018; 36: 594 (IF=13.747), J. Am. Chem. Soc. 2018; 140: 9606 (IF=14.695), Chem. Rev. 2019; 119: 5954 (IF=54.301), Mat. Sci. Eng. R. 2019; 138: 36 (IF=22.25)] да натижаларни талқин қилиш ва тавсифлашда ишлатилган;
плазма туфайли оксидланишдан келиб чиққан ФҚҚда содир бўладиган жараёнлар, чунончи РКАТ транспорти ва фосфатидилсерин ‘flip-flop’ ҳаракати каби тадқиқотлар натижалари [J. Phys. Chem. B 2018; 122: 10362 (IF=2.923), Phys. Chem. Chem. Phys. 2019; 21: 19327 (IF=3.567), Cancers 2020; 12: 269 (IF=6.162), Nanoscale 2019; 11: 19497 (IF=6.97), Cancers 2019; 11: 1109 (IF=6.162), Int. J. Mol. Sci. 2020; 21: 1939 (IF=4.183), Curr. Opin. Struc. Biol. 2018; 51: 177 (IF=7.052), Annu. Rev. Biophys. 2019; 48: 421 (IF=12.175), Chem. Rev. 2019; 119: 5954 (IF=54.301)] да таҳлил қилинган ва кўриб чиқилган;
аквапорин орқали гидрофилик ва гидрофобик РКАТнинг ўтиши, шунингдек цистиннинг хCТ оқсил канали орқали траспорти бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари [J. Chem. Inf. Model. 2018; 58: 2193 (IF=3.966), Oxid. Med. Cell. Longev. 2019; 2019: 9062098 (IF=4.868), Cells 2019; 8: 1316 (IF=5.656), Cancers 2019; 11: 1920 (IF=6.162), Arch. Biochem. Biophys. 2020; 681: UNSP 108253 (IF=3.559), Neurochem. Res. 2020; 45; 1375 (IF=2.782), J. Membr. Biol. 2019; 252: 465 (IF=1.746), Arch. Biochem. Biophys. 2019; 674: UNSP 108114 (IF=3.559), Cancers 2020; 12: 269 (IF=6.162)] да муҳокама қилинган ва ишлатилган;
учта оқсил модел системалари, яъни инсон эпидермал ўсиш фактори, амилоид бета пептид ва цитоглобиннинг структуравий хусусиятларига плазма орқали оксидланишнинг таъсири тадқиқотлари натижалари [Oxid. Med. Cell. Longev. 2019; 2019: 9062098 (IF=4.868), Cancers 2019; 11: 1920 (IF=6.162), Cancers 2018; 10: 394 (IF=6.162), J. Mol. Graph. Model. 2020; 96: UNSP 107535 (IF=1.863), Sci. Rep. 2019; 9: 16080 (IF=4.011), ChemSusChem 2020; 13: 2072 (IF=7.804), Molecules 2019; 24: 2568 (IF=3.06), Plasma. Process. Polym. 2018; 15: e1800078 (IF=3.173)] да олинган натижалар таҳлили учун фойдаланилган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish