Maxmaraimova Shoxista Tuxtashevnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “O‘zbek tili metaforalarining antropotsentrik tadqiqi (nominativ aspekt)”, 10.00.01-O‘zbek tili (filologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2020.4.DSc/Fil189.
Ilmiy maslahatchi: Mengliev Baxtiyor Rajabovich, filologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa: Termiz davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Samarqand davlat universiteti, DSc.03/30.12.2019.Fil.02.03.
Rasmiy opponentlar: Eltazarov Jo‘liboy Danaboevich, filologiya fanlari doktori, professor; Xudayberganova Durdona Sidikovna, filologiya fanlari doktori, professor; Hakimov Muhammad Xo‘jaxonovich, filologiya fanlari doktori, professor. 
Etakchi tashkilot: Andijon davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy va nazariy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: o‘zbek tili metaforalari yuzaga chiqish mexanizmining kognitiv qonuniyatlarini tekshirish, metaforik hosila nomlar orqali shakllangan konseptlarning olam milliy lisoniy manzarasidagi o‘rnini belgilash, metaforaning antropotsentrik tabiatiga baho berish, uni bilishning alohida usuli, olamni kategoriyalovchi muhim lingvokognitiv fenomen ekanini asoslashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
o‘zbek tilshunosligida metaforani psixolingvistik, neyrolingvistik, lingvokognitiv, lingvofalsafiy asosda o‘rganishining nazariy asoslari etarli emasligi aniqlangan;
metaforaning olam ilmiy manzarasidagi o‘rni va o‘zbek tilida terminlar hosil bo‘lishining metaforik omili freym-tahlil usulida tekshirilib, termin-metaforalarning terminologik tizimdagi konseptual  asosi ochib berilgan;
metaforani til korpusi uchun semantik razmetkalashning leksik birliklarni qidirish va umumiy saralash usuli kontekstual aloqadorlik tamoyili asosida yoritilgan;
o‘zbek siyosiy-ijtimoiy, publisistik, badiiy, ilmiy diskurslari misolida metaforadagi nominativ xossaning inson kognitiv strukturasi bilan uzviy bog‘liqligi neyrolingvistik usulda asoslangan;
metaforaning antropotsentrik tabiati tabiiy va sun’iy intellektning axborotni qayta ishlash qobiliyatini zidlash usuli asosida isbotlangan;
o‘zbek tilshunosligida yangi leksik-semantik sath – metaforologiyani o‘z tadqiq ob’ektiga ega  mustaqil soha sifatida e’tirof etishga doir xulosalar dalillangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. 
Jahon va o‘zbek tilshunosligida metaforalarni antropotsentrik kesimda o‘rganishdan olingan natijalar doirasida:
o‘zbek tilida metaforaning mohiyati va nominativ funksiyasini aniqlashtirish; o‘zbek tili terminologik tizimida metaforaning mustahkam o‘rnini asoslash hamda o‘zbek tili terminologiyasi tizimida terminlarning metaforologik yo‘l bilan hosil bo‘lishini alohida usul sifatida e’tirof etish bilan bog‘liq nazariy asoslardan O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi O‘zbek tili, adabiyoti va fol`klori institutida Davlat ilmiy-texnikaviy dasturlari doirasida 2012-2016 yillarda bajarilgan FA-F1-G041 raqamli “O‘zbek tili leksikasi va terminologiyasining mustaqillik davri taraqqiyotini tadqiq etish” nomli fundamental tadqiqot loyihasida foydalanilgan (O‘zR Fanlar Akademiyasining 2020 yil 11 noyabrdagi №3/1255-2454-sonli ma’lumotnomasi). Natijada loyiha materiallari terminlar hosil bo‘lishining metaforik usuli o‘zbek tili so‘z yasalish tizimida o‘zining mustahkam o‘rniga egaligiga oid yangi ilmiy manba va ma’lumotlar bilan boyigan;
turkiy tillar qatori o‘zbek tili so‘z yasalish tizimida mavjud leksik-semantik butunliklarning hosil bo‘lishi, nominativ nazariya doirasida metaforik nom-terminlarni hosil qilish usulining o‘zbek tili misolidagi holatini asoslash va tasdiqlashga doir nazariy ma’lumotlardan O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Qoraqalpog‘iston bo‘limi Qoraqalpoq gumanitar fanlar ilmiy-tadqiqot instituti tomonidan olib borilgan FA-F1-G003 “Hozirgi qoraqalpoq tilida funksional so‘z yasalishi” mavzusidagi fundamental tadqiqot loyihasida foydalanilgan (O‘zR Fanlar Akademiyasi Qoraqalpog‘iston bo‘limining 2020 yil 1 yanvardagi 04-01-sonli ma’lumotnomasi). Natijada metaforaning olam ilmiy manzarasini shakllantirishiga va turkiy tillar qatori o‘zbek tilidagi terminlar hosil bo‘lishining metaforik asosiga oid bilimlarning mukammallashuviga erishilgan;
turkiy tillar qatori o‘zbek lingvomadaniyatida kognitiv va konseptual metaforalarning o‘rnini asoslash, ularning milliy lisoniy hamda milliy konseptual manzaralardagi o‘rnini dalillovchi xulosalardan O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Qoraqalpog‘iston bo‘limi Qoraqalpoq gumanitar fanlar ilmiy-tadqiqot institutida bajarilgan FA-A1-G007 “Qoraqalpoq naql-maqollari lingvistik tadqiqot ob’ekti sifatida” mavzusidagi amaliy ilmiy loyihasida foydalanilgan (O‘zR Fanlar akademiyasi Qoraqalpog‘iston bo‘limining 2020 yil 1 yanvardagi 04-01-sonli ma’lumotnomasi). Natijada loyiha materiallari lingvokul`turologiya va kognitiv tilshunoslik, umumiy tilshunoslik kabi fanlar bo‘yicha yaratiladigan darslik va o‘quv qo‘llanmalarni mukammallashtirishga xizmat qiluvchi yangi ilmiy manba va ma’lumotlar bilan boyigan;
metaforalarni tilning Milliy korpusida berish hamda ularning nominativ tabiatini lug‘atchilik doirasida tadqiq etishga doir xulosalardan O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim vazirligining Fundamental tadqiqotlar bo‘yicha 2015-2016 yilga mo‘ljallangan FA-IZ-G009 “Onomastik birliklarning lingvopoetik tadqiqi" kitobini nashrga tayyorlash va chop etish" innovatsion loyihasini bajarishda foydalanilgan (O‘zR Fanlar Akademiyasining 2020 yil 11 noyabrdagi №3/1255-2454-sonli ma’lumotnomasi). Olingan natijalar “O‘zbek tili poetonimlarining izohli lug‘ati”da badiiy matnda onomastik metafora vazifasida qo‘llangan nomlarni  izohlashga tatbiq etilgan hamda lug‘at so‘zliklar izohining yanada mukammallashuviga erishilgan; 
o‘zbek tili metaforalarining antropotsentrik tilshunoslik doirasidagi tadqiq ko‘lamini kengaytirish hamda tadqiq natijalarini ilmiy-ta’limiy jarayonga tadbiq etish; o‘zbek tili metaforalarining nutq madaniyatini yuksaltirishdagi o‘rnini asoslash hamda ularning qo‘llanilishi, o‘rganilishiga oid ilmiy xulosa va tavsiyalardan Surxondaryo televideniesining “Til − millat ko‘zgusi”, “Dolzarb mavzu” ko‘rsatuvlarining ssenariylarini tayyorlashda (Surxondaryo viloyat teleradiokompaniyasining 2020 yil 10 iyuldagi 01-01/146-sonli ma’lumotnomasi) foydalanilgan. Natijada mazkur teleko‘rsatuvlar uchun tayyorlangan materiallarning mazmuni mukammallashgan, ilmiy dalillarga boy bo‘lishi ta’minlangan.