Ботаев Мурод Джуманшиковичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Терговга қадар текширув институтини такомиллаштириш», 12.00.09 – Жиноят процесси. Криминалистика, тезкор-қидирув ҳуқуқ ва суд экспертизаси (юридик фанлар).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.1.PhD/Yu166.
Илмий раҳбар: Муродов Бахтиёржон Баходирович, юридик фанлар доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси, DSc.31/30.12.2019.Yu.25.02.
Расмий оппонентлар: Хамдамов Абдували Ахмедович, юридик фанлар доктори, профессор; Файзиев Шохруд Фармонович, юридик фанлар доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат юридик университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади  терговга қадар текширув институтини такомиллаштиришга қаратилган таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
терговга қадар текширув босқичида процессуал ҳаракатларни ўтказиш учун шахсларни чақириш, чақирувга биноан келмаганларни мажбурий келтириш ҳамда уларга нисбатан бошқа ҳуқуқий таъсир чораларини қўллаш имконияти мавжуд эмаслигини инобатга олиб, терговга қадар текширувни амалга оширувчи орган мансабдор шахсининг чақируви бўйича келишдан бўйин товлаётган шахсларни мажбурий тартибда келтириш масаласини амалдаги қонунчиликда акс эттириш зарурати асослантирилган;
терговга қадар текширув босқичида шахсга нисбатан қийноққа солиш ва бошқа шафқатсиз, ғайриинсоний ёки қадр-қимматни камситувчи муомалада бўлиш билан боғлиқ хатти-ҳаракатлар содир этилишининг олдини олиш ҳамда шахс ҳуқуқ ва эркинликларини кафолатлашни янада кучайтириш мақсадида, жиноят-процессуал қонунчиликда шахсни ушлаш, ҳимоячидан воз кечиш ҳамда шахсни ушлаш жараёнида ўтказиладиган шахсий тинтув ва олиб қўйиш процессуал ҳаракатларини видеоёзув орқали қайд этилиши лозимлиги асослаб берилган;
жиноят ишларига доир ҳужжатларни кўриб чиқиш бўйича қонунчиликдаги мавжуд бўшлиқларни бартараф этиш ҳамда жиноят ишини қўзғатиш сабабининг қонунийлиги ва асосларининг етарли эканлигини ҳар томонлама текшириш заруратидан келиб чиққан ҳолда содир этилган жиноятнинг хусусиятидан келиб чиққан ҳолда терговга қадар текширувни амалга оширувчи органлар доирасини мақбуллаштириш лозимлиги асослантирилган;
терговга қадар текширув органлари тизимида хизмат олиб бораётган ходимларнинг аксариятини олий юридик маълумотга эга эмаслиги, жиноятдан жабр чеккан шахсларнинг жиноят-процессуал қонунчиликка доир билимларининг етарли бўлмаганлиги, шунингдек бугунги кунда ички ишлар органлари фаолиятига баҳо беришда жиноятчиликнинг кўпайиши ёки камайиши энг асосий мезон сифатида қаралаётганлиги натижасида терговга қадар текширув фаолиятида фуқароларнинг жиноятга оид ариза, хабар ва бошқа маълумотларига сансалорлик ва бефарқ муносабатда бўлиш, уларни вақтида рўйхатга олмаслик ёки ҳисобга олишдан қасддан яшириш йўли билан жиноятчилик кўрсаткичини сунъий равишда камайтириш ҳолатлари юзага келаётганлиги асослантирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Терговга қадар текширув институтини такомиллаштириш бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
терговга қадар текширув босқичида процессуал ҳаракатларни ўтказиш учун шахсларни чақириш, чақирувга биноан келмаганларни мажбурий келтириш ҳамда уларга нисбатан бошқа ҳуқуқий таъсир чораларини қўллаш имконияти мавжуд эмаслигини инобатга олиб, терговга қадар текширувни амалга оширувчи орган мансабдор шахсининг чақируви бўйича келишдан бўйин товлаётган шахсларни мажбурий тартибда келтириш масаласини амалдаги қонунчиликда акс эттиришга доир таклифдан Ўзбекистон Республикасининг 2016 йил 16 сентябрдаги «Ички ишлар органлари тўғрисида»ги ЎРҚ-407-сон қонуни 16-моддаси биринчи қисми ўн тўртинчи хатбошисини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг 2020 йил 3 июндаги 10-сон маълумотномаси). Мазкур таклифнинг қабул қилиниши жиноят ишини қўзғатиш сабабининг қонунийлиги ва асосларининг етарли эканлигини тўлиқ ва ҳар томонлама текшириш амалиётининг жорий этилишига, терговга қадар текширув жараёнида шахсларни чақириш тартиби ва узрсиз сабабларга кўра келмаганларни мажбурий тартибда келтиришга доир амалдаги қонунчиликда мавжуд ҳуқуқий бўшлиқларнинг бартараф этилишига хизмат қилган;
терговга қадар текширув босқичида шахсга нисбатан қийноққа солиш ва бошқа шафқатсиз, ғайриинсоний ёки қадр-қимматни камситувчи муомалада бўлиш билан боғлиқ хатти-ҳаракатлар содир этилишининг олдини олиш ҳамда шахс ҳуқуқ ва эркинликларини кафолатлашни янада кучайтириш мақсадида, жиноят-процессуал қонунчиликда шахсни ушлаш, ҳимоячидан воз кечиш ҳамда шахсни ушлаш жараёнида ўтказиладиган шахсий тинтув ва олиб қўйиш процессуал ҳаракатларини видеоёзув орқали қайд этилиши лозимлигига доир таклифлардан Ўзбекистон Республикасининг 2020 йил 14 майдаги «Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодексига жиноят процессида иштирок этувчи фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини муҳофаза қилишни кучайтиришга қаратилган ўзгартишлар ва қўшимча киритиш тўғрисида»ги ЎРҚ-617-сон қонуни 1-моддаси иккинчи қисмини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси Коррупцияга қарши курашиш ва суд-ҳуқуқ масалалари қўмитасининг 2020 йил 27 июлдаги 06/1-1866-1974-сон маълумотномаси). Ушбу таклифларнинг инобатга олиниши терговга қадар текширув жараёнида қонунчилик ва ҳуқуқни қўллаш амалиётида мавжуд ҳуқуқий бўшлиқлар ва турли қарама-қаршиликларнинг бартараф этилишига, шунингдек фуқароларни қийноққа солиш, уларга шафқатсиз, ғайриинсоний ёки қадр-қимматини камситувчи муомалада бўлиш амалиётига барҳам берилишига хизмат қилган;
жиноят ишларига доир ҳужжатларни кўриб чиқиш бўйича қонунчиликдаги мавжуд бўшлиқларни бартараф этиш ҳамда жиноят ишини қўзғатиш сабабининг қонунийлиги ва асосларининг етарли эканлигини ҳар томонлама текшириш заруратидан келиб чиққан ҳолда содир этилган жиноятнинг терговга қадар текширувини амалга оширувчи органлар доирасини мақбуллаштиришга доир таклифдан Ўзбекистон Республикасининг 2019 йил 8 июлдаги «Ўзбекистон Республикасининг Жиноят, Жиноят-процессуал кодексларига ҳамда Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ҳақида»ги ЎРҚ-548-сон қонуни 2-моддаси иккинчи қисмини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Миллий гвардияси Марказий девонининг 2020 йил 3 июндаги 4584-сон маълумотномаси). Ушбу таклифнинг жорий этилиши ишни судга қадар юритиш босқичида фуқароларнинг жиноятга оид мурожаатларини кўриб чиқишда сансалорлик ва бефарқ муносабатда бўлиш амалиётига барҳам бериш, шунингдек процессуал харажатларни тежаш ва терговга қадар текширув жараёнининг самарали ташкил этилишига хизмат қилган;
терговга қадар текширув органлари тизимида хизмат олиб бораётган ходимларнинг аксариятини олий юридик маълумотга эга эмаслиги, жиноятдан жабр чеккан шахсларнинг жиноят-процессуал қонунчиликка доир билимларининг етарли бўлмаганлиги, шунингдек бугунги кунда ички ишлар органлари фаолиятига баҳо беришда жиноятчиликнинг кўпайиши ёки камайиши энг асосий мезон сифатида қаралаётганлиги натижасида терговга қадар текширув фаолиятида фуқароларнинг жиноятга оид ариза, хабар ва бошқа маълумотларига сансалорлик ва бефарқ муносабатда бўлиш, уларни вақтида рўйхатга олмаслик ёки ҳисобга олишдан қасддан яшириш йўли билан жиноятчилик кўрсаткичини сунъий равишда камайтириш ҳолатлари юзага келаётганлигига доир таклифлардан Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги, Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси, Ўзбекистон Республикаси Олий суди, Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати, Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қўмитасининг 2018 йил 4 апрелдаги «Жиноятларни, уларни содир этган шахсларни, терговга қадар текширув, суриштирув ва дастлабки терговни амалга оширувчи органлар ҳамда суднинг процессуал қарорларини ҳисобга олиш тартиби тўғрисида»ги 3//20//11-121-18//2//01-02/22-29-сон қарорининг 1-иловасида келтирилган «Жиноятларни, уларни содир этган шахсларни, терговга қадар текширув, суриштирув ва дастлабки терговни амалга оширувчи органлар ҳамда суднинг процессуал қарорларини ҳисобга олиш тартиби тўғрисида йўриқнома»нинг 1-боби иккинчи банди 6-11 хатбошиларини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси ИИВнинг 2020 йил 13 июлдаги 18/3199-сон маълумотномаси). Мазкур таклифларнинг жорий этилиши терговга қадар текширув органларининг жиноятга оид ариза, хабар ва бошқа маълумотларни рўйхатга олиш ва қонунда белгиланган муддатларда кўриб чиқиш фаолиятининг самарадорлигини таъминлашга хизмат қилган.