Хасанова Шафоат Саидбековнанинг
докторлик диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Тўтинома» ва «Қуш тили» туркумидаги асарларнинг қиёсий-типологик ва текстологик тадқиқи», 10.00.10–Матншунослик ва адабий манбашунослик (филология фанлари).
Талабгорнинг илмий ва илмий-педагогик фаолият олиб боришга лаёқати бўйича тест синовидан ўтгани ҳақида маълумот: /Филология фанлари номзоди/.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: 28.04.2016/В2016.2.Fil 115.
Илмий маслаҳатчи: Содиқов Қосимжон Позилович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг ўзбек тили ва адабиёти музейи.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон Миллий университети, 14.07.2016.Fil.09.01.
Расмий оппонентлар: Шодмонов Нафас Намозович, филология фанлари доктори, профессор; Имомназаров Муҳаммад Султанович, филология фанлари доктори, профессор; Миннегулов Хатип Юсупович,филология фанлари доктори, Қозон федераль университети профессори.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:Мавлоно Хожа Қози Пайвандий Ризоий ва унинг «Қуш тили» асари қўлёзмасини Фаридуддин Атторнинг «Мантиқ ут-тайр», Алишер Навоийнинг «Лисон ут-тайр» асарлари ҳамда Нахшабий, Муҳаммад Қодирий, Асирий, Латифий, Мирзабобо ва Хиромийларнинг «Тўтинома» асарлари қўлёзма нусхаларининг қиёсий-типологик ва текстологик таҳлили мисолида уларнинг ҳар бири ўзига хос бадиий жиҳатдан эътиборга лойиқ ижод намунаси сифатида ўзбек адабиёти тарихида тутган ўрнини кўрсатиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Ризоий Пайвандийнинг адабиётшуносликка оид манбаларда зикр этилмаган «Қуш тили» асари аниқланиб, илк бор тўлиқ ўрганилган ва илмий муомалага киритилган;
маълум адабий анъаналар ҳосиласи бўлган «Тўтинома» ва «Қуш тили» туркумидаги асарларнинг генетик куртаклари, тараққиёт босқичлари ва яратилиши тарихи назарий жиҳатдан асосланган;
«Тўтинома» ва «Қуш тили» асарларининг 11 та қўлёзма нусхалари аниқланиб, улар тўлиқ илмий тавсифланган;
диссертацияда асарларга кирган ўхшаш ҳикояларнинг матний фарқларини аниқлаш ва асар қаҳрамонларининг қиёсий-типологик таҳлили орқали ижодкорлар асарлардаги етакчи ғоя, мавзу ва мотивлар, муштарак ва фарқли жиҳатлар исботланган;
Ризоийнинг «Қуш тили» асарида келтирилган ҳикоятлар, қуръоний иқтибослар ва ҳадислар асар моҳиятини очиб бериш мақсадига йўналтирилганлиги, асарнинг муаллиф томонидан илгари сурилаётган тасаввуфий ғояни ўзида мужассамлаштирган ўзига хос ижодийлик ва бадиийлик намунаси эканлиги қиёсий-типологик таҳлил орқали асосланган;
Хиромийнинг «Тўтинома» асари бу мавзудаги асарлар ичида бадиий жиҳатдан юксак даражадаги ижод намунаси эканлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Буюк аждодларимизнинг ўзбек ва жаҳон адабиёти ривожига қўшган ҳиссаси, ўтмиш бадиий меросимизнинг халқаро миқёсдаги ўрни ва нуфузини ошириш, адабиётимизни янада чуқур ўрганиш билан боғлиқ масалалар ечимлари Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 13 майдаги ПФ-4797-сон Фармони ижроси юзасидан Алишер Навоий номидаги адабиёт музейида ташкил этилган «Фольклор» ва «Ўрта асрлар адабиёти» номли экспозицияларда Зиёвуддин Нахшабий, Асирий, Латифий, Хиромийларнинг «Тўтинома» асарларининг қўлёзма нусхалари ва Ризоий Пайвандийнинг «Қуш тили» асари қўлёзмаси талқинлари ва уларнинг тадқиқи бўйича олинган натижаларидан фойдаланилган. Жумладан, Ризоий Пайвандийнинг шу вақтгача номаълум бўлиб келган ва ўзбек тилида яратилган «Қуш тили» асари ва қатор муаллифларнинг «Тўтинома» асарлари қўлёзмалари ҳақидаги бой маълумот биринчи марта экспозициядан ўрин олган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2016 йил 30 сентябрдаги 3/1255-1210-сон маълумотномаси). Экспозицияда илмий натижанинг қўлланилиши «Тўтинома» ва «Қуш тили» туркумидаги асарларнинг ўзбек адабиёти тарихида муносиб ўрнини аниқлаш имконини берган;
«Тўтинома» асарларининг қиёсий-матний тадқиқи бўйича олинган натижалари ФА–Ф1–И 2012-1-8 «Ўзбек халқ ижоди ёдгорликлари 100 жилдлигини нашрга тайёрлаш ва уни текстологик ўрганиш масалалари» (2012–2016) фундаментал лойиҳасида «Гўрўғли» туркуми достонларининг оғзаки вариантлари ва қўлёзма нусхалари матнини қиёсий-текстологик таҳлил қилишда; «Мантиқ ут-тайр», «Лисон ут-тайр» ва «Қуш тили» достонларининг қиёсий-текстологик тадқиқи бўйича олинган натижалардан ФА–Ф1–Г039 «Навоий қомуси» (2 жилдлик) ва «Абдулла Қодирий қомуси» (2012–2016) фундаментал лойиҳасининг «Навоий қомуси» йўналишида Ризоийнинг «Қуш тили» асарига Алишер Навоий «Лисон ут-тайр» асарининг таъсири мавзусини ёритишда фойдаланилган (Фан ва технологияларни ривожлантиришни мувофиқлаштириш қўмитасининг 2016 йил 4 октябрдаги ФТК-03-13/644-сон маълумотномаси). Мазкур натижаларнинг қўлланиши Хиромийнинг «Тўтинома» ва Ризоий Пайвандийнинг «Қуш тили» асарлари ўзига хос ижодийлик ва бадиийлик намунаси эканлигини асослаш имконини берган;
«Қуш тили» ва «Тўтинома» достонларидаги ҳикоятлар ва тамсилларнинг ўзига хослиги ва уларнинг манбалари юзасидан амалга оширилган тадқиқот хулосаларидан ОТ–Ф8–151 «Адабиёт энциклопедияси» (2012–2016) фундаментал лойиҳасида энциклопедиянинг 3-жилди «Ризоий Пайвандий» мақоласини тайёрлашда фойдаланилган (Фан ва технологияларни ривожлантиришни мувофиқлаштириш қўмитасининг 2016 йил 4 октябрдаги ФТК-03-13/644-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши шарқ адабиётида кенг тарқалган маънавий-ахлоқий ва тасаввуфий йўналишдаги асарлар яратиш анъаналарининг туркий адабиётда ҳам кенг қўлланилганлигини аниқ баҳолаш имконини берган.
