Ахмедов Ойбек Сапорбоевичнинг

докторлик диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи):  «Инглиз ва ўзбек тилларида солиқ-божхона терминларининг лингвистик таҳлили ва таржима муаммолари» 10.00.06–Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик ихтисослиги бўйича (филология фанлари).

Талабгорнинг илмий ва илмий педагогик фаолият олиб боришга лаёқати бўйича тест синовидан ўтгани ҳақида маълумот: /LA № 0000110/.

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: 30.09.2014/B2014.3-4.Fil 157.

Илмий маслаҳатчи: Маматов Абди Эшанқулович, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, 14.07.2016.Fil.09.01.

Расмий оппонентлар: Ҳошимов Ғанижон Мирзааҳмедович, филология фанлари доктори, профессор; Кучимов Шухрат Норқизилович, филология фанлари доктори, профессор; Кесава Паниккар, филология фанлари доктори, профессор (Ҳиндистон).

Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат чет тиллар институти

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: инглиз ва ўзбек тилларидаги солиқ-божхона терминларининг лингвистик хусусиятларини очиб бериш асосида таржима қилиш усулларини аниқлашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор инглиз ва ўзбек тилларидаги солиқ-божхона терминларининг деривацион тамойиллари, аффиксал, морфемик-морфологик, лексик-семантик, функционал-семантик ва синтактик усулда ясалиши асослаб берилган;

ўзбек ва инглиз тилларидаги солиқ-божхона терминларининг белгилари, дискурсда прагмалингвистик воқеаланиши ва тарихий шаклланиши исботланган;

инглиз ва ўзбек тиллари солиқ-божхона терминологиясининг ҳозирги босқичдаги ҳолати, фонди-генофонди, солиқ ва божхона терминологиясининг ички ва ташқи омиллар ҳисобига бойиш йўллари исботланган ҳамда ўзлашма қатламнинг миқдорий кўрсаткичлари аниқланган;

солиқ ва божхона терминологиясидаги синонимия, полисемия, омонимия, гиперонимия ва гипонимиянинг терминлар таржимасида тўсқинлик қилувчи ҳолатларнинг ечими далилланган;

соҳа терминларини инглиз тилидан ўзбек тилига ва ўзбек тилидан инглиз тилига адекват таржима қилиш тамойиллари ҳамда усуллари (тасвирий, трансформацион, калька, муқобил) ишлаб чиқилган;  

солиқ-божхона терминлари таржимасида стилистик ва фразеологик бирликлардан, образлилик ҳамда экспрессивликдан, жаргонликдан сақланиш илмий асосланган ҳамда солиқ-божхона терминлари тартибга солиниб, унификация қилинган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: 

Инглиз ва ўзбек тилларида солиқ-божхона терминларининг шаклланиши, ривожланиши ҳамда деривацион хусусиятларини очиб бериш, терминларнинг таржима қилиш муаммоларини бартараф қилиш юзасидан олинган илмий натижалар ва амалий таклифлар асосида:

бакалавриат таълим йўналишида (5120100–Филология ва тилларни ўқитиш (роман-герман филологияси) лексикология, стилистика, қиёсий типология, таржима назарияси фанлари бўйича узвийлаштирилган Давлат таълим стандарти мазмунига сингдирилган (O‘zStandart Давлат агентлигида 2014 йил 18 сентябрда O‘zDSt 36.1410:2014 №05-573 қайд рақами билан рўйхатга олинган. Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2016 йил 29 октябрдаги №06/23-75-сон маълумотномаси). Жорий этилган материаллар инглиз ва ўзбек тилларидаги солиқ-божхона терминларининг изоҳли талқини ва таҳлилини ўргатиш, бошқа терминологик луғатлардаги изоҳлари билан қиёслаш, умумий ва хусусий лексик ҳамда терминологик маъно турларини ажратиш, терминлардаги стилистик (бўёқдорлик) хусусиятини аниқлаш, таржимада синоним лексемалар қаторидан терминларни тўғри танлаш муаммосини, муқобилсиз терминларнинг таржима қилиш муаммоларини ҳал қилишга хизмат қилган;

солиқ ва божхона терминларининг икки тилли (инглизча-ўзбекча) ҳамда изоҳли луғатидан мазкур соҳалар амалиётида фойдаланилган. Муомалага киритилган янги терминлар унификация қилинган, жумладан: «солиқ боқимандаси» терминининг муқобил антоними, яъни рус тилидаги «пунктуальный налогоплательшик» терминининг синоними ўзбек тили истеъмолида мавжуд бўлмаганлиги боис «интизомли солиқ тўловчи» термини, «фрахт» термини ўрнига ўзбек тилидаги «юк ташиш ҳақи» термини, «норезидент» термини ўрнига «номаҳаллий» термини, «пеня» термини ўрнига ўзбек тилидаги «фоизли жарима», «муниципал солиқлар» термини ўрнига «маҳаллий солиқлар» термини, «солиқ преференцияси» терминининг муқобили сифатида «солиқ имтиёзи», «реализация қилинган товарлар» термини ўрнига «сотилган товарлар», «депозит пул» термини ўрнига «омонат пул» термини ҳамда «транзит» терминининг ўзбекча муқобили сифатида «олиб ўтиш» терминлари Ўзбекистон Республикасининг солиқ қонунчилигига ҳамда кодексида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитасининг 20.09.2016 йилдаги №16/1-20598–сон маълумотномаси). Муомалага киритилган янги терминлар солиқ-божхона соҳасига оид терминларни тўғри таржима қилишга ва ўз ўрнида тўғри ифода этилишига асос бўлган;         

тилшунослик ва солиқ-божхона соҳаларининг интеграциялашуви борасидаги ишлаб чиқилган амалий таклифлар А2–058 «Бюджет-солиқ сиёсати ижросини таъминлашда солиқ маъмурчилигининг ролини ошириш» мавзусидаги давлат амалий тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Фан ва технологияларни ривожлантириш қўмитасининг 2016 йил 15 июндаги №ФТК-03-13/378–сон маълумотномаси). Таклиф этилган материаллар тилшунослик ва солиқ-божхона соҳаларида кечаётган жараёнларни ҳамда ҳодисаларни, уларнинг ривожланиши ҳақидаги билимларни такомиллаштиришга, жамият аъзолари учун солиқ ва бошқа мажбурий тўловларни аниқ ва қисқа, барчага бир хилда тушуниладиган даражага олиб келишга хизмат қилмоқда.