Эл-Саид Мохамед Або-Дахаб Хедарининг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қайтувчи ва узатилувчи магнито-термоэластик тўлқинлар ва сирт тўлқинларининг тарқалиш масалаларини математик моделлаштириш», 05.01.07 – Математик моделлаштириш. Сонли усуллар ва дастурлар мажмуи (физика-математика фанлари).
Илмий маслаҳатчи: Арипов Мерсаид, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Мисрнинг жанубий водий университети (South Valley university Egypt).
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSC.03/30.12.2019.FM.01.02.
Расмий оппонентлар: Махмуд Абдел-Ати, физика-математика фанлари доктори, профессор (Миср); Хужаёров Бахтиёр, физика-математика фанлари доктори, профессор; Алоев Рахматилло Джураевич, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Урганч давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади муҳандислик, геофизика, биология, материалшунослик ва нефт қазиб олиш соҳалари учун термоэластиклик назарияси асосида тўлқинларнинг қайтиш, узатиш ва тарқалиш жараёнлари математик ва сонли моделлаштириш, ташқи таъсирлар остида тўлқинларнинг тарқалиш тезлиги, амплитудаси ва сўниш коэффициентларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
умумлашган магнит-термоэластик назарияси доирасида кучланиш (shock), термал ташқи кучлар остида бўлган икки ўлчовли ярим текисликда ротация, бўшлиқлар, диффузия, фототермал, яримўтказгичлар каби факторларни ҳисобга олган ҳолда “бошланғич кучланиш” ва икки параметрли температураларни ўз ичига олган термоэластик моделлар яратилган;
термоэластик моделлар учун Ляме потенциаллар усули ёрдамида бир релаксацион вақтли ва тўлқин тезлигининг чексизлигини инобатга олучи Lord-Shulman масаласи ечилган;
икки релаксацион вақтга боғлиқ ҳолда Green-Lindsay, Green-Nagdhi, Dual-Phase-Lag, Three-Phase-Lag термоэластиклик назариялари доирасида чекли тўлқин тезлигини аниқлаш масаласи ечилган;
бошланғич кучланишлар таъсирида термоэластик тўлқинларининг магнитланган қаттиқ-суюқ жисмлар чегарасида қайтиш ва ўтказувчанлик (синиш) масалалари ечилган;
термоэластикликнинг GL ва CT назариялари доирасида магнит майдоннинг, ташқи иссиқлик манбаларининг ва бошланғич кучланишларнинг p, T ва SV тўлқинларнинг тарқалишига таъсири аниқланган;
электромагнит майдон, фототермик, яримўтказгич, гравитацион майдон, ротация ва бошланғич кучланиш каби факторлар таъсирида бир жинсли бўлмаган анизотроп сиқилмайдиган муҳитда кўндаланг тўлқинларнинг тарқалиш масаласи ечилган;
сонли ҳисоблаш эксперименти натижаларининг таҳлиллари асосида кўндаланг тўлқинларининг тарқалиш тезлиги тарқалиш йўналишига, жисмнинг анизотроплик хоссасига, магнит майдонига, ротацион айланишга, гравитацион майдонга, муҳитнинг биржинли эмаслигига ва бошланғич кучланишларга боғлиқлиги кўрсатилган;
кўндаланг тўлқинларининг тезлигини аниқловчи частота тенгламаси олинган ва икки тушувчи p ва SV тўлқинлар учун қайтарувчанлик коэффициентлари топилган;
металлар учун тўлқин тарқалиши масалалари сонли ечилган ва натижалар график кўринишда тақдим этилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Муҳандислик, геофизика, биология, материалшунослик ва нефт қазиб олиш соҳалари учун термоэластиклик назарияси асосида тўлқинларнинг қайтиш, узатиш ва тарқалиш жараёнлари математик ва сонли моделлаштириш, ташқи таъсирлар остида тўлқинларнинг тарқалиш тезлиги, амплитудаси ва сўниш коэффициентларини аниқлашда олинган натижалар асосида:
икки релаксацион вақтга боғлиқ холда Green-Lindsay, Green-Nagdhi, Dual-Phase-Lag, Three-Phase-Lag термоэластиклик назариялари доирасида чекли тўлқин тезлигини аниқлаш масаласини ечиш усулларидан хорижий илмий журналларда (Optics & Laser Technology, Volume 97, 1 December 2017, Pages 198-208; Chaos, Solitons & Fractals, Volume 99, June 2017, Pages 233-242; Applied Mathematics and Mechanics volume 39, 2018, pages783–796) сферик бўшлиққа эга термоэластик чексиз муҳитда бир ўлчовли тўлқин тарқалиш масаласини ечишда фойдаланилган. Илмий натижанинг қўлланилиши фототермик жараёнлар орқали эластиклик ва иссиқлик тўлқинини ҳисобга олган ҳолда тўлқин тарқалиш масаласини ечиш имконини берган.
бошланғич кучланишлар таъсирида термоэластик тўлқинларининг магнитланган қаттиқ-суюқ жисмлар чегарасида қайтиш ва ўтказувчанлик (синиш) масалалари ечимларидан хорижий илмий журналларда (Applied Mathematical Modelling, Volume 78, February 2020, Pages 148-168; J. Heat Transfer. Jul 2019, 141(7): 072002, 7 pages; Journal of Thermal Stresses, Volume 43, - Issue 6, 2020, Pages 667-686) сирт тўлқинлари асосида гидростатик бошланғич кучланишга эга икки ҳароратли умумлашган магнито-термоэластиклик тенгламаларини ечишда фойдаланилган. Илмий натижанинг қўлланилиши Рэле типидаги тўлқинлар учун частота тенгламасини ҳосил қилиш, тўлқин тарқалиш тезлиги ва ютилиш коэффициентини ҳисоблаш имконини берган.
