Атаханова Венера Раджаповна
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “китоби дадам Қўрқут”даги айрим мотив ва сюжетларнинг Хоразм достонларида қайта ишланиш тамойиллари”, 10.00.08 – Фольклоршунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.4.PhD/Fil1067.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Хоразм Маъмун академияси.
Илмий раҳбар: Рўзимбоев Сафарбой Рўзимбоевич, филология фанлари доктори, профессор.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: ЎзР ФА Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институти, DSc.30.08.2018.Fil46.02.
Расмий оппонентлар: Жаббор Эшонқулов, филология фанлари доктори, профессор; Камол Палимбетов, филология фанлари номзоди, доцент. 
Етакчи ташкилот: Нукус давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:  туркий ўғуз ёдномаси бўлган «Китоби дадам Қўрқут» асаридаги айрим мотив ва сюжетларнинг Хоразм достонларига бўлган муносабати, уларнинг қайта ишланиш тамойиллари ҳамда эволюцияси масалаларини ёритиш, образлардаги умумийлик ва алоҳидаликлар, достонлардаги бахши услуби, оғзаки ва ёзма нутқдаги анъаналарни қиёсий ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек фольклоршунослигида илк бор Оролбўйи туркий халқлари достончилик анъаналарининг шаклланиши ва тараққий этишида ўрта аср ўғуз эпосининг мумтоз намунаси «Китоби дадам Қўрқут» таркибига кирувчи эпик сюжетлар муҳим аҳамият касб этганлиги исботланган;
Хоразм достонлари сюжет тизимидаги етакчи мотивлар ва образларнинг “Китоби дадам Қўрқут” билан қиёсий-тарихий таҳлили асосида ўзбек достончилигидаги ўғуз тип ижрочилик анъанасининг генетик илдизлари қадимги туркийларнинг архаик эпоси билан боғлиқлиги асосланган; 
ўғуз эпосидаги «Дали Домрул» шохобчаси асосида юзага келган «Жон ширин» ҳамда «Басатнинг Дапагўзни ўлдириши» шохобчасига мазмунан ўхшаш «Яккагўз» афсонасининг таҳлили орқали «Китоби дадам Қўрқут» асаридаги айрим мотивлар афсона тарзида Хоразм воҳасида ўзининг жонли ижро ҳолатини ХХ асрнинг иккинчи ярмига қадар сақлаб қолганлиги аниқланган;
ўзбек халқ достонларидаги Ошиқ Ойдин, Оллоназар Олчинбек типидаги бахши-ўзон образи ҳамда эпик қаҳрамонга мадад берувчи ҳомий персонаж типининг шаклланиши ўғуз эпосида соз ва сўз устаси, шомон ва уруғ оқсоқоли сифатида тасвирланган Қўрқут ота ҳақидаги мифопоэтик тасаввурлар билан бевосита боғлиқлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
“Китоби дадам Қўрқут” эпоси сюжетининг Хоразм воҳаси достончилик анъаналарига таъсири ва воҳа бахшилари репертуаридаги эпик асарларда сақланиб қолган реликтларини тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
“Китоби дадам Қўрқут” эпосида сюжетига мансуб мотивларнинг ўғуз эпик анъанасидаги бадиий эволюцияси ва Хоразм воҳаси достончилигига таъсири хусусидаги илмий-назарий хулосаларидан ЎзР Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида бажарилган ФА-А1-Г002 «Қорақалпоқ фольклори ва адабиёти жанрларининг назарий масалаларини тадқиқ этиш» (2012-2016) фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2020 йил 25 июндаги 100/1-сон маълумотномаси). Натижада ўрта аср ўғуз китобий эпоси композицион қурилишини ташкил этувчи анъанавий мотивлар Оролбўйи минтақаси халқлари фольклоридаги достонларнинг шаклланишига таъсир кўрсатганлиги далилланган;
“Китоби дадам Қўрқут” эпосининг ўрганилиши тарихига доир манбалар ва илмий адабиётлар таҳлилига бағишланган қисмида материаллардан ЎзР Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида бажарилган ФА-Ф1-005 «Қорақалпоқ фольклоршунослиги ва адабиётшунослиги тарихини тадқиқ этиш» (2017-2020) амалий лойиҳасида фойдаланилган (Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2020 йил 25 июндаги 100/1-сон маълумотномаси). Натижада “Китоби дадам Қўрқут”нинг туркий, шу жумладан, ўзбек ва қорақалпоқ фольклоршунослигида тадқиқ этилиши тарихига оид янги манбалар илмий жамоатчилик эътиборига ҳавола қилинган;
“Китоби дадам Қўрқут” эпосидаги айрим образлар генезисининг тарихий илдизлари “Авесто” мифологияси билан алоқадорлиги тўғрисидаги илмий-назарий хулосаларидан халқаро “Олтин мерос” хайрия жамоат фонди қошидаги “Авесто” музейининг фаолиятини амалга оширишда фойдаланилган (Халқаро “Олтин мерос” хайрия жамоат фондининг 2020 йил 19 июндаги 01-34-сонли маълумотномаси). Натижада фольклор асарларидан олинган маълумотлар асосида музейга ташриф буюрувчи ёшларга “Авесто”нинг шаклланиши тарихи ва моҳяти ҳақида маълумот берувчи буклетлар тайёрланган;
Хоразм достонларининг ўзига хос бадиий хусусиятлари ва унда ўз ифодасини топган миллий қадриятларнинг тарихий асосларига доир илмий-назарий хулосалари, жумладан, “Китоби дадам Қўрқут” эпосида тасвирланган қадимий маросим ва қадриятларнинг воҳа достончилигидаги муштарак талқинлари таҳлили асосида чиқарилган назарий умумлашмалардан Хоразм вилоят телерадиокомпаниясининг “Таълим ва ҳаёт” радиоэшиттиришини тайёрлашда фойдаланилган (Хоразм вилоят телерадиокомпаниясининг 2020 йил 24 ноябрдаги 919-сонли маълумотномаси). Натижада Хоразм воҳаси халқ достонларида ўз ифодасини топган умуминсоний қадриятлар моҳиятини кенг кўламда тарғиб этишга эришилган.