Ширинова Екатерина Туракуловнанинг фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбек тили банк-молия терминологияси», 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.3.PhD/Fil510.
Илмий раҳбар: Муҳамедова Саодат Худойбердиевна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.19.01.
Расмий оппонентлар: Йўлдошев Иброҳим Жўраевич, филология фанлари доктори, профессор; Мадвалиев Абдувахоб Паттахович, филология фанлари номзоди.
Етакчи ташкилот: Андижон давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ўзбек тили банк-молия терминологиясининг тил системасида тутган ўрнини аниқлаш, соҳа терминологиясининг шаклланиш манбалари, тараққиёт усули ва манбалари, семантик ва структур хусусиятларини тадқиқ қилиш, унда инсон омилининг аҳамиятини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек тили банк-молия терминларининг семантик хусусиятлари (термин-метафоралар; терминлашиш, детерминлашиш, транстерминлашиш жараёнлари), мавзуий гуруҳлари аниқланган ва мисоллар асосида далилланган;
ўзбек тили банк-молия терминлари ўртасидаги парадигматик муносабатлар (синонимия, антонимия, гипер-гипонимия, полисемия омонимия, паронимия) ўрганилган, мисоллар асосида ушбу ҳодисаларнинг ўзбек тили банк-молия терминологиясида амал қилиши исботланган;
ўзбек тили банк-молия терминларининг структур (бир компонентли, икки компонентли, уч компонентли, тўрт ва ундан ортиқ компонентли тузилишга эга терминлар) таҳлили амалга оширилган;
антропоцентрик парадигма нуқтаи назаридан ёндашилиб, ўзбек тили банк-молия терминологиясининг тараққиёти ва қўлланилишида инсон омилининг иштироки изоҳланган, соҳа терминларини тартибга солиш юзасидан тавсиялар берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбек тили банк-молия терминологияси тадқиқи бўйича олинган илмий натижалар асосида:
“терминлашиш”, “транстерминлашиш”, “детерминлашиш” тушунчаларининг моҳиятини аниқлаш, терминологик бирликлар тилнинг турли қатламларига кўча олиш хусусиятларини очиб бериш, терминлар ва умумистеъмол сўзлари миллий тилнинг луғавий бирликлари сифатида бир-бири билан узвий алоқадорликда тараққий этиши ва мазкур ҳолат ўзбек тилининг ички имкониятлар асосида ривожланиши учун замин яратиши ҳақидаги хулосалардан (2015-2017) А-1-61 рақамли «Кўриш имконияти чекланган талабалар учун тилшунослик фанлари бўйича аудиокитоб таъминотини яратиш” мавзусидаги лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 26 декабрдаги 89-03-5165-сон маълумотномаси). Натижада терминологиянинг ривожланиш манба ва усуллари юзасидан талабаларнинг назарий билимлари ва кўникмалари ривожлантирилган, замонавий тилшуносликнинг устувор тенденциялари, йўналишлари ва ривожланиш тамойилларига мувофиқ аудиокитоблар мазмуни такомиллашган ва бойиган;
ўзбек тилининг терминологик қатлами, унинг систем хусусиятлари, ўзбек тилининг луғат таркиби, асосий тараққиёт манбалари (ўз қатлам ва ўзлашган қатлам) ва усуллари (аффиксация, композиция, семантик, синтактик), банк-молия терминларининг структур хусусиятлари бўйича хулосалардан (2014-2017) А-1-209 рақамли “Маданиятлараро ва коммуникатив ёндашув нигоҳида магистратура мутахассислиги (инглиз тили) бўйича назарий фанлардан дарслик ва ўқув қўлланмалар яратиш ва ўзбекча-инглизча-русча лингвистик терминлар луғатини тузиш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 4 февралдаги 89-03-449-сон маълумотномаси). Натижада когнитив тилшунослик, матн лингвистикаси ва бадиий матн стилистикаси бўйича ўқув қўлланмалари, назарий фанлардан дарсликлар, ўзбекча-инглизча-русча лингвистик терминлар луғати мазмуни бойитилишига хизмат қилган.