Дусчанова Гулжан Мадримбаевнанинг

докторлик диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Climacoptera Botsch. (Chenopodiaceae) туркум турлари вегетатив органларининг шўрланишга мослашиш хусусиятлари», 03.00.05–Ботаника (биология фанлари).

Талабгорнинг илмий ва илмий-педагогик фаолият олиб боришга лаёқати бўйича тест синовидан ўтгани ҳақида маълумот: /Гувоҳнома, LA № 0001820/.

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: 14.07.2016/В2016.3.В54.

Илмий маслаҳатчи: Бутник Антонина Анатольевна, биология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимлик ва ҳайвонот олами генофонди институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўсимлик ва ҳайвонот олами генофонди институти, Ўзбекистон Миллий университети, Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти, 14.07.2016.В.15.01.

Расмий оппонентлар: Печеницын Владимир Петрович, биология фанлари доктори, профессор; Шамсувалиева Лайля Абдрахимовна, биология фанлари доктори, профессор; Белолипов Игорь Владимирович, биология фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Гулистон давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Climacoptera Botsch. (Chenopodiaceae) туркуми турларини шўрланишга боғлиқ ҳолда морфогенези, онтогенези ва вегетатив органлари анатомик тузилишининг мослашиш хусусиятларини аниқлашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор турли шароитларга боғлиқ ҳолда Climacoptera туркуми турларининг онтогенези ва морфогенезидаги турларга хос мосланиш белгилари аниқланган;

ассимиляцияловчи органлардаги мезофиллнинг турли типлари, яшаш муҳитига боғлиқ ҳолдаги ксеро- ва галоморф белгиларнинг мутаносиблиги, шунингдек ўзгарган яшаш шароитидаги баргнинг реакцияси аниқланган;

Climacoptera туркуми турлари ўқ органлари структураларининг шаклланиши тавсифланган ва структуралар тараққиётининг йўналиши пояда бирламчи боғламдан аномал поликамбиалликка, илдизда диархдан иккиламчи йўғонлашишга ўтиши аниқланган;

турли хил экологик шароитларда марказий цилиндрни ҳимоялашда бирламчи ва иккиламчи пўстлоқнинг структуравий аҳамияти исботланган;

Сlimасорtеrа туркуми турлари ер устки қисмида алкалоидлар миқдори ва озуқавий қиймати аниқланган;

Climacoptera туркуми турлари адаптациогенези умумий йўналиши: ўсишнинг тупбарглиги, мезобазитон ва базитон шохланганлиги, кранц-тузилмали баргнинг суккулентлиги, поя ва илдизнинг поликамбиаллиги аниқланган;

Мирзачўлда тарқалган турларда тупроқ шўрланишининг сульфат-хлоридли типига оид галоморф белгилар, Устюртда тарқалган турларда эса тупроқ шўрланишининг хлорид-сульфатли типига оид ксероморф белгилар устунлик қилиши аниқланган;

Сlimасорtеrа туркум турларининг галоморф ва ксероморф белгилари ҳамда уларни ем-хашаклик сифатлари асосида инқирозга учраган яйловлар фитомелиорациясида фойдаланишга тавсия қилинган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:

Climacoptera Botsch. (Chenopodiaceae) туркум турлари вегетатив органларининг шўрланишга мослашиш хусусиятлари бўйича олинган натижалар асосида:

Сlimacoptera туркумининг C. lanata, C. longistylosa, C. ferganica, C. affinis ва C. intricatа турлари фитомелиорант ва ем-хашак ўсимлиги сифатида шўрланган ерлар учун жорий этилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2016 йил 3 октябрдаги 02/20-1215-сон маълумотномаси). Илмий натижалар шўрланган ҳудудларда агрофитоценозлар яратишда чорвачилик учун қимматли ем-хашак сифатида Сlimacoptera туркуми турларини ҳосилдорлигини ошириш имконини берган;

Сlimacoptera туркуми турларининг шўрланишга мослашиш хусусиятлари бўйича олинган илмий натижалар Германиянинг Фридрих Шиллер номидаги Йена университети қошидаги Умумий ботаника ва ўсимликлар физиологияси институти АР 54/11-1 «Arabidopsis thalianaда КАК ёруғликни бошқарувчи махсус-ген эксперссияси ва уни транскрипция ва трансляция ёрдамида бошқарилиши» лойиҳасининг илмий-тадқиқот ишларида қўлланилган (Германия, Фридрих Шиллер номидаги Йена университети қошидаги Умумий ботаника ва ўсимликлар физиологияси институтининг 2015 йил 23 ноябрдаги маълумотномаси). Илмий натижалар стресс шароитларда ем-хашак ўсимликларнинг анатомик тузилиши асосида уларнинг чидамлилигини аниқлаш имконини берган.